Ο πλάγιος λόγος

ΠΛΑΓΙΟΣ ΛΟΓΟΣ

Είναι τα λόγια, οι σκέψεις ή τα αισθήματα κάποιου προσώπου που τα μαθαίνουμε:

α) από ένα άλλο πρόσωπο με μεταβολές στο τυπικό τους μέρος, π.χ. «Οὗτος ἔνοχός ἐστι.» Τὸ δικαστήριον ἔκρινεν ὅτι οὗτος ἔνοχος εἴη.

β) Τα μαθαίνουμε από το ίδιο πρόσωπο, αλλά σε μεταγενέστερο χρόνο, π.χ. «Ἄγωμεν ἐπὶ τοὺς πολεμίους» Τότε ἐγώ ἐκέλευσα τοὺς στρατιώτας ἄγειν ἐπὶ τοὺς πολεμίους.

γ) Τα μαθαίνουμε από το ίδιο πρόσωπο, την ίδια στιγμή, όχι όμως με άμεση έκφραση, αλλά εξαρτημένα από κάποιο ρήμα, για να ενισχυθεί ή να περιοριστεί η σημασία τους. π.χ. «Οὗτος ἔνοχός ἐστι.» Νομίζω τοῦτον ἔνοχον εἶναι. Ἐπίσταμαι τοῦτον ἔνοχον ὄντα.

Α. ΟΙ ΚΥΡΙΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΣΤΟΝ ΠΛΑΓΙΟ ΛΟΓΟ

I. Οι κύριες κρίσης στον πλάγιο λόγο  

Αυτές είναι δυνατό να εξαρτηθούν από ρήματα: λεκτικά, δοξαστικά, γνωστικά -αισθητικά.

Τρέπονται:

Από λεκτικά:   => ειδική πρόταση, ειδικό απαρέμφατο, κατηγορηματική μετοχή

 δοξαστικά:=> ειδική πρόταση, ειδικό απαρέμφατο, κατηγορηματική μετοχή

γνωστ-αισθ.=>ειδική πρόταση, ειδικό απαρέμφατο, κατηγορηματική μετοχή

Συνεπώς, όλες…………………………………………..

                     όλα ……………………………………………………

                καθώς και …………………………………………………………………

είναι πλάγιος λόγος κρίσης, δηλαδή προέρχονται από κύρια πρόταση κρίσης που εξαρτήθηκε από κάποιο ρήμα.

Αν η κύρια κρίσης τραπεί σε ειδική, ακολουθεί τη γνωστή εκφορά των ειδικών προτάσεων:

Κύρια κρίσης                      =>                                           ειδική

Οριστική                              =>           Οριστική/ευκτ. πλαγίου λόγου

δυνητ. Οριστ.                      =>            δυνητ. οριστ.

Δυνητ. Ευκτική                  =>           δυνητ. ευκτική

«Κορίνθιοι ἀδικοῦσι»

Ἀθηναῖοι λέγουσιν ὅτι Κορίνθιοι ἀδικοῦσι

Ἀθηναῖοι ἔλεγον ὅτι ……………………………………………………….

Ἀθηναῖοι νομίζουσιν……………………………… …………………….

Ἀθηναῖοι γιγνώσκουσιν ……………………………………………….

Αν η κύρια κρίσης έχει δυνητική έγκλιση και τραπεί σε απαρέμφατο ή μετοχή, το δυνητικό ἄν παραμένει και συνοδεύει τώρα αυτούς τους ρηματικούς τύπους.

«Κορίνθιοι ἀδικοῖεν ἄν.»

Ἀθηναῖοι λέγουσιν ὅτι Κορίνθιοι …………………………….

Ἀθηναῖοι ἔλεγον ὅτι ………………………………………..

Ἀθηναῖοι νομίζουσιν …………………………………………….

Ἀθηναῖοι γιγνώσκουσιν ……………………………………………. 

Πλάγιος λόγος                                  =>           Ευθύς λόγος (κύρια κρίσης)

Ειδική πρόταση

                                                         Απλό ρήμα                            =>οριστική

Ειδικό απαρέμφατο

Κατηγορηματική μετοχή   Δυνητικό ρήμα  => δυνητική Οριστική (παρελθόν)

                                                                                       => δυνητική Ευκτική (παρόν-μέλλον)     

Οὗτος λέγει ὅτι ἡ πόλις ἀδικεῖ. => «……………………..……………………………»

ἔλεγεν ὅτι ἡ πόλις ἀδικήσαι. => «……………..……………………………………….»

νομίζω τὴν πόλιν τότ’ ἄν ἀδικεῖν. => «……………………………………………….»

II.  Οι κύριες επιθυμίας στον πλάγιο λόγο

Αυτές είναι δυνατό να εξαρτηθούν από ρήματα: προτροπής, αποτροπής, επιθυμίας παράκλησης, εντολής, ευχής κ.τ.ό. Τρέπονται όλες σε τελικό απαρέμφατο.

Συνεπώς τα τελικά απαρέμφατα -όχι όλα, αλλά όσα εξαρτώνται από τα ρήματα που προαναφέρθηκαν- είναι πλάγιος λόγος επιθυμίας, δηλαδή προέρχονται από κύρια πρόταση επιθυμίας που εξαρτήθηκε από κάποιο ρήμα.

«Ἀπέλθωμεν εὐθύς.» Συνεβούλευε τούτους ………………………………………

«Γένοιτο τοῦτο.» Εὔχομαί σοι …………………………………………..

Πλάγιος λόγος                    =>          Ευθύς λόγος

Τελικό απαρέμφατο         =>       κύρια επιθυμίας

                                                              Υποτακτική, προστακτική:προτροπή-αποτροπή

                                                              Ευχετική Οριστική, ευχετική ευκτική:ευχή

Εὔχομαί σοι δίκαια πράττειν. => «………………………………..»

Κῦρος ἀπηγόρευε μηδένα βάλλειν. => «…………………………….»

Συμβουλεύω ὑμῖν στρατεύειν μετ’ ἐμοῦ. => «………………………………»

 Εξάσκηση: στο κείμενο του Θουκυδίδη που ακολουθεί να εντοπίσετε τα σημεία που υπάρχει πλάγιος λόγος και να τον αποκατασταστήσετε σε ευθύ. Να συνδέσετε στη συνέχεια με τους κατάλληλους συνδέσμους τις προτάσεις που φτιάξατε και θα έχετε αποκαταστήσει σε ευθύ λόγο την ίδια την ομιλία του Περικλή.  

[2.13.1] Ἔτι δὲ τῶν Πελοποννησίων ξυλλεγομένων τε ἐς τὸν Ἰσθμὸν καὶ ἐν ὁδῷ ὄντων, πρὶν ἐσβαλεῖν ἐς τὴν Ἀττικήν, Περικλῆς ὁ Ξανθίππου στρατηγὸς ὢν Ἀθηναίων δέκατος αὐτός, ὡς ἔγνω τὴν ἐσβολὴν ἐσομένην, […] προηγόρευε τοῖς Ἀθηναίοις ἐν τῇ ἐκκλησίᾳ ὅτι Ἀρχίδαμος μέν οἱ ξένος εἴη, οὐ μέντοι ἐπὶ κακῷ γε τῆς πόλεως γένοιτο, τοὺς δὲ ἀγροὺς τοὺς ἑαυτοῦ καὶ οἰκίας ἢν ἄρα μὴ δῃώσωσιν οἱ πολέμιοι ὥσπερ καὶ τὰ τῶν ἄλλων, ἀφίησιν αὐτὰ δημόσια εἶναι καὶ μηδεμίαν οἱ ὑποψίαν κατὰ ταῦτα γίγνεσθαι.

[2.13.2] παρῄνει δὲ καὶ περὶ τῶν παρόντων ἅπερ καὶ πρότερον, παρασκευάζεσθαί τε ἐς τὸν πόλεμον καὶ τὰ ἐκ τῶν ἀγρῶν ἐσκομίζεσθαι, ἔς τε μάχην μὴ ἐπεξιέναι, ἀλλὰ τὴν πόλιν ἐσελθόντας φυλάσσειν, καὶ τὸ ναυτικόν, ᾗπερ ἰσχύουσιν, ἐξαρτύεσθαι, τά τε τῶν ξυμμάχων διὰ χειρὸς ἔχειν, λέγων τὴν ἰσχὺν αὐτοῖς ἀπὸ τούτων εἶναι τῶν χρημάτων τῆς προσόδου, τὰ δὲ πολλὰ τοῦ πολέμου γνώμῃ καὶ χρημάτων περιουσίᾳ κρατεῖσθαι. [2.13.3] θαρσεῖν τε ἐκέλευε

Θουκυδίδης 2.13. 1-2

III. Οι ευθείες ερωτηματικές στον πλάγιο λόγο

Αυτές είναι δυνατό να εξαρτηθούν από ρήματα που δηλώνουν ερώτηση, απορία, γνώση, άγνοια κ.τ.ό.

Τρέπονται σε αντίστοιχες πλάγιες ερωτηματικές προτάσεις, παραμένουν ίδιας άγνοιας και έχουν τη γνωστή εισαγωγή και εκφορά.

«Πότε βούλεται ἀπελθεῖν;            Οὐκ οἶδα ……………………………………………..

 Οὐκ ᾔδειν ……………………………………………

Πράττωμεν ταῦτα;                           Οὐκ οἶδα ……………………………………………..

Οὐκ ᾔδειν …………………………………………….

Β. ΟΙ ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΥΣΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΣΤΟΝ ΠΛΑΓΙΟ ΛΟΓΟ

Οι δευτερεύουσες προτάσεις του ευθέος λόγου παραμένουν δευτερεύουσες και στον πλάγιο και μόνο ως προς το πρόσωπο και την έγκλιση ενδέχεται να τροποποιηθούν. Έτσι:

I. Οι συμπερασματικές, οι καθαρά χρονκές και οι αναφορικές προσδιοριστικές, αν βρεθούν στον πλάγιο λόγο, δεν παθαίνουν καμιά μεταβολή στην έγκλιση.

II. Οι υπόλοιπες δευτερεύουσες: 1. Αν εξαρτηθούν από αρκτικό χρόνο, δεν παθαίνουν καμία μεταβολή στην έγκλιση. 2. Αν εξαρτηθούν από ιστορικό χρόνο, αλλά δηλώνεται αντικειμενική γνώμη, δεν παθαίνουν καμία μεταβολή στην έγκλιση. 3. Αν εξαρτηθούν από ιστορικό χρόνο και παράλληλα δηλώνεται υποκειμενική γνώμη, τότε μετατρέπουν την οριστική ή την υποτακτική σε ευκτική πλαγίου λόγου (οι δύο δυνητικές εγκλίσεις δε μεταβάλλονται ποτέ).

Αν στον ευθύ λόγο η υποτακτική συνοδευόταν από αοριστολογικό ἄν, τώρα που τρέπεται σε ευκτική πλαγίου λόγου το μόριο αποβάλλεται. Συνεπώς και όσοι σύνδεσμοι το περιέχουν, χάνοντάς το, ξαναπαίρνουν την απλή τους μορφή.

ἐάν,        ἄν,           ἤν,               ὅταν,                      ὁπόταν,                ἐπάν,           ἐπειδάν.

εἰ,          εἰ,          εἰ,                     ὅτε,                         ὁπότε,                   ἐπεί,             ἐπειδή.

Άσκηση: Να μετατρέψτε την περίοδο που ακολουθεί σε πλάγιο λόγο, εξαρτώντας την από τα ρήματα που δίνονται:

«νικήσομεν ῥᾳδίως, ἐπειδή ἡ πόλις ἔχει δύναμιν τοσαύτην, ὥστε οὐ χαλεπῶς κρατήσει, ἐάν τις ἐπ’ αὐτήν στρατεύσῃ, ἵνα καταλάβῃ χωρία ταύτης, ὅταν ἐθελήσῃ πλεονεκτεῖν.»

Οὗτος λέγει…………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………

Οὗτος ἔλεγεν ……………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………

Σημείωση: οι υποθετικοί λόγο παραμένουν προσδοκώμενο, αν και έπαθαν ριζικές μεταβολές.

III. Οι υποθετικοί λόγοι στον πλάγιο λόγο

Αν η απόδοση είναι 1. ειδική, ή πλάγια, ή οποιαδήποτε δευτερεύουσα του πλαγίου λόγου, 2. ειδικό απαρέμφατο ή κατηγορηματική μετοχή του πλαγίου λόγου κρίσης, 3. τελικό απαρέμφατο του πλαγίου λόγου επιθυμίας, τότε οπωσδήποτε ο υποθετικός λόγος είναι στον πλάγιο λόγο.

Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι θα υπάρξουν υποχρεωτικά ριζικές μεταβολές, γιατί συμβαίνουν τα εξής: α. αν η εξάρτηση γίνεται από αρκτικό χρόνο, η υπόθεση δεν παθαίνει καμία μεταβολή, ενώ η απόδοση γίνεται δευτερεύουσα πρόταση ή απαρέμφατο ή μετοχή.

β. Αν η εξάρτηση γίνεται από ιστορικό χρόνο, αλλά δηλώνεται αντικειμενική γνώμη, η υπόθεση δεν παθαίνει καμια μεταβολή, ενώ η απόδοση γίνεται ό,τι και πριν (στο α).

γ. Αν η εξάρτηση γίνεται από ιστορικό χρόνο και συγχρόνως δηλώνεται υποκειμενική γνώμη, τότε η υπόθεση  όλων των ειδών γίνεται:

εἰ + ευκτική πλαγίου λόγου

 Μόνο η υπόθεση του μη πραγματικού δεν μεταβάλλεται ποτέ.

Για να καταλάβουμε το είδος ενός ριζικά επηρεασμένου υποθετικού λόγου, ακολουθούμε την εξής διαδικασία:

1^ον Αποκαθιστούμε την απόδοση σε κύρια πρόταση, κρίσης ή επιθυμίας, ανάλογα. 2^ον. Με βάση την αποκαταστημένη απόδοση εντοπίζουμε τα πιθανά είδη. 3^ον Σε συνδυασμό κατόπιν και με το νόημα απορρίπτουμε τα λιγότερο πιθανά είδη και καταλήγουμε στο σωστό.

Υπενθύμιση: μόνο το ειδικό απαρέμφατο μπορεί να συνοδεύεται από δυνητικό ἄν.

Π.χ. ἔλεγεν ὅτι νικήσοιεν, εἴ τις στρατεύσαι.

Υπόθεση: εἴ τις στρατεύσαι

Απόδοση:ὅτι νικήσοιεν: Ευθύς λόγος: νικήσομεν =>Οριστική Μέλλοντα=> Προσδοκώμενο

Ευθύς λόγος: «νικήσομεν, ἐάν τις στρατεύσῃ».

Ενδείξεις για το είδος του υποθ. λόγου: α. ο χρόνος της απόδοσης. β. Η ύπαρξη ή όχι δυνητικού ἄν. γ. Η ύπαρξη κάποιου επαναληπτικού επιρρήματος. Και κυρίως δ. η κατανόηση του νοήματος.

Σημείωση: Κατά την μετατροπή του ευθέος λόγου σε πλάγιο (και αντίστροφα) πολύ συχνά πρέπει να γίνονται ορισμένες αλλαγές όχι μόνο στα πρόσωπα του ρήματος, αλλά και στις αντωνυμίες, και κυρίως σε εκείνες που δηλώνουν πρόσωπο, δηλαδή: στις προσωπικές -αλλά και την επαναληπτική (οὗτος, αὕτη, τοῦτο) που χρησιμοποιείται στη θέση της προσωπικής αντωνυμίας του τρίτου προσώπου, τις αυτοπαθείς και τις κτητικές. Οι αλλαγές αυτές πρέπει να γίνονται με βάση την κατανόηση του νοήματος και παράλληλα την αξιοποίηση των συμφραζομένων.

Παράδειγμα 1. => πλάγιος λόγος: τοὺς φυγάδας ἐκέλευσε σὺν αὐτῷ στρατεύεσθαι, ὑποσχόμενος αὐτοῖς, εἰ καλῶς καταπράξειεν ἐφ’ ἃ ἐστρατεύετο, μὴ πρόσθεν παύεσθαι πρὶν αὐτοὺς καταγάγοι οἴκαδε

Ευθύς λόγος: «Στρατεύετε μετ’ ἐμοῦ, ἐὰν (δὲ) καταπράξω, ἐφ’ ἃ στρατεύομαι, οὐ πρόσθεν παύσομαι, πρὶν ἂν ὑμᾶς καταγάγω.»

Παράδειγμα 2. => Πλάγιος λόγος: [οἱ στρατιῶται] ἠπείλουν αὐτῷ ὅτι εἰ λήψονται ἀποδιδράσκοντα, τὴν δίκην ἐπιθήσοιεν.

Ευθύς λόγος: εἰ ληψόμεθά σε ἀποδιδράσκοντα, τὴν δίκην ἐπιθήσομεν.

Παράδειγμα 3. => Πλάγιος λόγος: εἶπεν ὁ Σάτυρος ὅτι οἰμώξοιτο, εἰ μὴ σιωπήσειεν

Ευθύς λόγος: οἰμώξει, ἐὰν μὴ σιωπήσῃς.

Πλάγιος λόγος: Ὁ Ἀγησίλαος ἔλεγεν ὅτι, εἰ βλαβερὰ τῇ Λακεδαίμονι πεπραχὼς εἴη, δίκαιος εἴη ζημιοῦσθαι.

Ευθύς λόγος:………………………………………………………………………………

Πλάγιος λόγος: ἑώρα τὸ περιτείχισμα ῥαδίως ἄν ληφθέν, εἰ κρατήσειέ τις τῆς ἀναβάσεως.

Ευθύς λόγος:………………………………………………………………………………

Πλάγιος λόγος: Γιγνώσκων ὅτι, εἰ μὴ ἱππικὸν ἱκανὸν κτήσαιτο, οὐ δυνήσοιτο στρατεύεσθαι, ἔγνω τοῦτο κατασκευαστέον εἶναι.

Ευθύς λόγος:…………………………………………………………………………………