Απρίλιος! Καλό μήνα!

Γιάννης Τσαρούχης: Οι μήνες, Απρίλιος

 Κάθε μήνας, όπως θα έχετε πια καταλάβει, έχει κάτι που τον κάνει μοναδικό. Στην περίπτωση του Απριλίου είναι το όνομά του. Για την προέλευση του ονόματος δεν υπάρχει ομοφωνία, η επικρατέστερη άποψη ωστόσο υποστηρίζει ότι προέρχεται από το λατινικό aperire που σημαίνει ανοίγω. Η ετυμολογική σχέση με τη λέξη Άνοιξη είναι ενδεικτική για τη σημασία του ονόματος: τα φυτά, τα δέντρα, τα λουλούδια ανοίγουν. Η φύση, ο καιρός ανοίγουν. Ο Απρίλιος λοιπόν είναι ο μόνος μήνας που δεν οφείλει το όνομά του σε κάποιο Ρωμαίο αυτοκράτορα ή θεότητα, ούτε στην αριθμητική του θέση μέσα στον χρόνο.

Την πρώτη μέρα του Απριλίου συνηθίζουμε να λέμε κάποιο ψέμα, να κάνουμε αστεία και φάρσες. Το έθιμο αυτό είναι αρχαίο και παγκόσμιο. Οι Αγγλοσάξονες ονομάζουν την πρωταπριλιά fool's day και μάλιστα έχουν και ευχή, σαν να ήταν γιορτή - την απευθύνουν στο θύμα τους, υποθέτω!

Σας αφιερώνω το πιο όμορφο τραγούδι του Απρίλη και εύχομαι

 καλό μήνα σε όλους και όλες!

 

23ο Λύκειο - Η γιορτή για την 25η Μαρτίου.

25η  Μαρτίου: από τη γιορτή μας

Το σχολείο μας φέτος αφιέρωσε τη γιορτή του για την εθνική επέτειο στα Απομνημονεύματα των αγωνιστών της Επανάστασης. Με την καθοδήγηση του φιλολόγου Βασίλη Αραμπατζόγλου τα παιδιά διάβασαν επιλεγμένα αποσπάσματα από τα Απομνημονεύματα του Κολοκοτρώνη (Τερτσέτης), του Μακρυγιάννη και του Κασομούλη και φώτισαν δυνατές στιγμές του Αγώνα: στιγμές ανθρώπινες και συγκινητικές αλλά και  ηρωικές και σκληρές.
Ενδεικτικά δύο μικρά αποσπάσματα από τα Απομνημονεύματα του Κολοκοτρώνη: στο πρώτο μαθαίνουμε για τη φιλία ανάμεσα στον Γέρο του Μοριά και τον Τούρκο Αλή Φαρμάκη. Μια δυνατή φιλία που εμπνέει και διδάσκει στάση ζωής. Διαβάζει όμορφα η Ηλιάνα.

Όταν η βαυαρική αντιβασιλεία θέλησε για πολιτικούς λόγους να καταδικάσει σε θάνατο τον Κολοκοτρώνη, ο Τερτσέτης και ο Πολυζωίδης ήταν οι δικαστές που αρνήθηκαν να υπογράψουν τη θανατική καταδίκη του. Ο πρώτος μάλιστα τον έπεισε να αφηγηθεί, να του υπαγορεύσει τα Απομνημονεύματά του: ένα κειμήλιο λόγου με γλώσσα απλή και παραστατική, με τη θέρμη του ανθρώπου που δεν είναι απλός αυτόπτης των γεγονότων που ιστορεί αλλά πρωταγωνιστής.

Συγχαρητήρια σε όλους! Και του χρόνου!

Παθητική σύνταξη

Ρήματα παθητικής διάθεσης

Το ρήμα της πρότασης είναι παθητικής διάθεσης, όταν το υποκείμενό του δεν κάνει την ενέργεια που δηλώνει το ρήμα. Το συντακτικό υποκείμενο δεν ενεργεί: υφίσταται τη ρηματική ενέργεια, είναι ο αποδέκτης της ενέργειας που κάνει κάποιος άλλος. Το πρόσωπο (ή σπν. το πράγμα) αυτό που πραγματοποιεί την ρηματική ενέργεια (το λογικό υποκείμενο, δηλαδή) λέγεται ποιητικό αίτιο.  

Το ποιητικό αίτιο,

λοιπόν, είναι ένας προσδιορισμός που συντάσσεται με ρήματα παθητικής διάθεσης και μπορεί να εμφανίζεται εμπρόθετα ή απρόθετα με τις εξής μορφές:

α. Εμπρόθετος προσδιορισμός, με τις προθέσεις ὑπό, ἀπό, ἐκ, παρά, πρὸς +γενική.  π.χ. Ἐπράχθη  οὐδὲν ἀπὸ τῶν τυράννων ἔργον ἀξιόλογον. Ο εμπρόθετος του ποιητικού αιτίου τίθεται με ρήματα κάθε χρόνου (παθητικής πάντοτε διάθεσης).  

β. Το πρόσωπο που ενεργεί μπορεί να δηλώνεται και απρόθετα, με δοτική προσωπική του ενεργούντος προσώπου ή του ποιητικού αιτίου. Με ποιητικό αίτιο αυτής της μορφής συντάσσονται:

Ι. οι συντελικοί χρόνοι των παθητικών ρημάτων (παρακείμενος, υπερσυντέλικος, συντ. μέλλοντας), π.χ. περὶ μὲν οὖν τούτων τοσαῦτά μοι εἰρήσθω.

ΙΙ.  τα ρηματικά επίθετα σε -τὸς και -τέος.

π.χ. σκέψασθε εἰ ἄρα ἐπ' ἀνδρείᾳ ὑμῖν μέγα φρονητέον

 -Σπάνια, η δοτική προσωπική του ποιητικού αιτίου μπορεί να συνοδεύει ρήματα που δεν είναι συντελικού χρόνου.

τοῖς τε νῦν καὶ τοῖς ἔπειτα θαυμασθησόμεθα

τοῖς δὲ Κερκυραίοις  οὐχ ἑωρῶντο αἱ Ἀθηναίων νῆες.

Άσκηση: Στα παραδείγματα που ακολουθούν να συμπληρώσετε το ποιητικό αίτιο, μετατρέποντας το όνομα που δίνεται στην παρένθεση στη σωστή μορφή:

1. Ταῦτα …..……………… γέγραπται (Θεμιστογένης, -ους)

 2. Προμηθεύς ἐτιμωρήθη …… …… …………. (ὁ Ζεύς, τοῦ Διὸς)

3. ἑορταί τινες νομοθετητέαι … ………. (ενν. εἰσίν) (ἡ πόλις, -εως)

4. Οἱ Πέρσαι …. …. ……………  ἐνικήθησαν (οἱ Ἕλληνες)

5. μεθεκτέον (ενν. ἐστί) τῶν πραγμάτων ......................  (πλείονες)

ΤΡΟΠΗ ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΗΣ ΣΥΝΤΑΞΗΣ ΣΕ ΠΑΘΗΤΙΚΗ (ΚΑΙ ΑΝΤΙΣΤΡΟΦΑ)
ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΗ ΣΥΝΤΑΞΗ		ΠΑΘΗΤΙΚΗ ΣΥΝΤΑΞΗ
Το ενεργητικό ρήμα     Το υποκείμενο ρήματος     Το αντικείμενο ρήματος      Στα δίπτωτα ρήματα:   α) Το άμεσο αντικείμενο   β) Το έμμεσο αντικείμενο     Το κατηγορούμενο αντικειμένου      (σε αιτιατική)	τρέπεται	Ρήμα παθητικό-στον ίδιο χρόνο     Ποιητικό αίτιο.     Υποκείμενο ρήματος. α) Υποκείμενο ρήματος. β) Αντικείμενο ρήματος         (στην ίδια  πτώση).     Κατηγορούμενο υποκειμένου (σε ονομαστική).

 Παραδείγματα:

Οἱ Ἀθηναῖοι ἐνίκησαν τοὺς Πέρσας→ Οἱ Πέρσαι ὑπὸ τῶν Ἀθηναίων ἐνικήθησαν.

Ὁ διδάσκαλος διδάσκει τὸν νεανίαν τὴν στρατηγίαν→Ὁ  νεανίας  διδάσκεται ὑπὸ τοῦ διδασκάλου τὴν στρατηγίαν

Θεὸς δέδωκέ μοι τοῦτο  → τοῦτο  ἐκ θεοῦ μοι δέδοται

Οἱ Ἀθηναῖοι  εἵλοντο Ἀλκιβιάδην στρατηγὸν→Ἀλκιβιάδης ᾑρέθη στρατηγὸς ὑπὸ τῶν Ἀθηναίων.

Προσοχή:

1. Ορισμένα ρήματα ενεργητικής διάθεσης έχουν ως παθητικά τους άλλα ρήματα ενεργητικής φωνής αλλά παθητικής διάθεσης. Τα πιο συνηθισμένα είναι:

ἀποκτείνω τινὰ                                    →ἀποθνῄσκω ὑπό τινος

διώκω τινὰ (=εξορίζω/κατηγορώ) →φεύγω ὑπό τινος (=εξορίζομαι/κατηγορούμαι)

ἐκβάλλω τινὰ (=εξορίζω)                 →ἐκπίπτω ὑπό τινος (=εξορίζομαι)

εὖ λέγω τινα (=επαινώ)                     →εὖ ἀκούω ὑπό τινος (=επαινούμαι)

κακῶς λέγω τινα (=κακολογώ)   → κακῶς ἀκούω ὑπό τινος (=κακολογούμαι)

εὖ ποιῶ/δρῶ τινα (=ευεργετώ) → εὖ πάσχω ὑπό τινος (ευεργετούμαι)

κακῶς ποιῶ/δρῶ τινα (κακοποιώ) → κακῶς πάσχω ὑπό τινος (κακοποιούμαι)

2. Μερικά ενεργητικά ρήματα παίρνουν ως παθητικό τους το παθητικό άλλου ρήματος:

Αἱρέω,-ῶ τι(νὰ) (=συλλαμβάνω/κυριεύω) →ἁλίσκομαι  ὑπό τινος (συλλαμβάνομαι/ κυριεύομαι)

Τίκτω  τι(νὰ) (=γεννώ) →γίγνομαι  ὑπό τινος (γεννιέμαι)

3. Παθητικές περιφράσεις:

αἰτιάομαι,-ῶμαι τινὰ (=κατηγορώ κάποιον)→αἰτίαν ἔχω/ἐν αἰτίᾳ εἰμί ὑπό τινος (=κατηγορούμαι)

δίκην λαμβάνω παρά τινος (=τιμωρώ κάποιον) →δίκην δίδωμί τινι (τιμωρούμαι από κάποιον)

πληγὰς δίδωμι (=χτυπώ) →πληγὰς λαμβάνω χτυπιέμαι)

Άσκηση Να μετατρέψετε στα παρακάτω παραδείγματα την ενεργητική σύνταξη σε παθητική. Στη συνέχεια να μεταφράσετε:

α. Νόμιζε τὴν πατρίδα οἶκον.

……………………………………………………………………………………………

β.  Οἱ Ἀθηναῖοι ἐμίσουν τὸν Φίλιππον

……………………………………………………………………………………………

γ. ὑμεῖς  ἐβοηθήσατε τοῖς φίλοις

……………………………………………………………………………………………

δ. Οἱ πρέσβεις ταῦτα τοῖς Ἀθηναίοις ἔλεγον.

 ……………………………………………………………………………………………

ε. ἀπεστέρησεν ἐμὲ τῶν πατρῴων.

  ……………………………………………………………………………………………

Παθητικός μέλλοντας και αόριστος α΄ και β΄

Α' παθητικός μέλλοντας

Ο παθητικός μέλλοντας σχηματίζεται από το μέσο μέλλοντα, αφού προστε­θεί μεταξύ του θέματος και του χρονικού χαρακτήρα -σ- το πρόσφυμα -θη. Κλίνεται με τις καταλήξεις του μέσου μέλοντα:

οριστική	ευκτική	απαρέμφατο	μετοχή
λυ-θή-σομαι λυθήσῃ (-σει) λυθήσεται λυθησόμεθα λυθήσεσθε λυθήσονται	λυθησοίμην λυθήσοιο λυθήσοιτο λυθησοίμεθα λυθήσοισθε λυθήσοιντο	λυθήσεσθαι	λυθησόμενος λυθησομένη λυθησόμενον

 Α' παθητικός αόριστος

Ο παθητικός αόριστος δεν έχει θεματικό φωνήεν και σχηματίζεται με την προσθήκη του προσφύματος -θη- ανάμεσα  στο θέμα και στις προσωπικές καταλή­ξεις. Στην οριστική παίρνει στην αρχή του ρηματικού θέματος και την κατάλληλη αύξηση:

 

Οριστική	Υποτακτ.	Ευκτική	Προστακτ.	Απρμφ.
ἐλύθην ἐλύθης ἐλύθη ἐλύθημεν ἐλύθητε ἐλύθησαν	λυθῶ λυθῇς λυθῇ λυθῶμεν λυθῆτε λυθῶσι(ν)	λυθείην λυθείης λυθείη λυθείημεν–θεῖμεν λυθείητε-θεῖτε λυθείησαν–θεῖεν	—              λύθητι λυθήτω __ λύθητε λυθέντων/      θήτωσαν	λυθῆναι
				μετοχή λυθείς λυθεῖσα λυθέν

Άσκηση 1. Να σχηματίσετε τους αντίστοιχους τύπους του παθ. μέλλοντα και αορίστου στον πίνακα

ΕΝΕΣΤΩΤΑΣ	ΠΑΘ. ΜΕΛΛΟΝΤΑΣ	ΠΑΘ. ΑΟΡΙΣΤΟΣ
ἀγγέλλομαι
κολαζόμενοι
σώζοιντο
κρίνεσθαι
κωλύομαι
φονεύεται
αἱροῦνται

2. Να προσθέσετε τους τύπους των εγκλίσεων που λείπουν στον πίνακα:

ΟΡΙΣΤΙΚΗ	ΥΠΟΤΑΚΤΙΚΗ	ΕΥΚΤΙΚΗ	ΠΡΟΣΤΑΚΤΙΚΗ
ἐγώ ἐγράφην
σύ ἐδιδάχθης
οὗτος δεχθήσεται
ἡμεῖς ληφθησόμεθα
ὑμεῖς ἐπαιδεύθητε
οὗτοι  ἐτράπησαν

Παθητικός Μέλλοντας και παθητικός αόριστος β΄

Από τον παθητικό μέλλοντα και τον παθητικό αόριστο πολλών ρημάτων λείπει το -θ- του προσφύματος -θη- και  -θε- και έτσι οι χρόνοι αυτοί σχηματίζονται μόνο με το προσφυμα η ή ε: γραφ-ή-σομαι ( αντί γραφ-θή-σομαι) ἐγράφ-η-ν (αντί ἐγράφ-θη-ν) γραφ-έ-ντων (αντί γραφ-θέ-ντων). Οι χρόνοι αυτοί λέγονται παθητικός μέλλοντας β' και παθητικός αόριστος β'.

Παθητικός μέλλοντας β΄ : κλίνεται ακριβώς όπως ο παθητικός α΄

Οριστική	Ευκτική	Απαρέμφατο	Μετοχή
γραφ-ή-σομαι γραφήσει (-ῃ) γραφήσεται γραφησόμεθα γραφήσεσθε γραφήσονται	γραφησοίμην γραφήσοιο γραφήσοιτο γραφησοίμεθα γραφήσοισθε γραφήσοιντο	γραφήσεσθαι	γραφησόμενος γραφησομένη γραφησόμενον

 
 Παθητικός αόριστος β΄ :

Οριστική	Υποτακτ	Ευκτική	Προστακτ	Απρμφ.
ἐγράφην ἐγράφης ἐγράφη ἐγράφημεν ἐγράφητε ἐγράφησαν	γραφῶ γραφῇς γραφῇ γραφῶμεν γραφῆτε γραφῶσι	γραφείην γραφείης γραφείη γραφείημεν-εῖμεν γραφείητε-εῖτε γραφείησαν-εῖεν	__ γράφηθι γραφήτω __ γράφητε γραφέντων	γραφῆναι Μετοχή γραφείς γραφεῖσα γραφέν

Σημείωση: Ο παθητικός αόριστος β΄ κλίνεται ακριβώς όπως ο παθητικός αόριστος α΄, αλλά στο β΄ ενικό πρόσωπο της προστακτικής ο παθητικός αόριστος β΄ λήγει σε -θι.  π.χ.

παθητικός αόριστος α΄	παθητικός αόριστος β΄
(ρ. λύομαι) ἐλύθην → λύθητι,	(ρ. γράφομαι) ἐγράφην → γράφηθι
(ρ. πράττομαι) ἐπράχθην → πράχθητι	(ρ. φαίνομαι) ἐφάνην → φάνηθι
(ρ. ἀπάγομαι) ἀπήχθην → ἀπάχθητι	(ρ. ἀναστρέφομαι) ἀνεστράφην → ἀναστράφηθι

Προσοχή: Τα ρήματα που έχουν στο θέμα τους -ε-, το τρέπουν σε -α- :

στέλλομαι → σταλήσομαι, ἐστάλην

κλέπτομαι → κλαπήσομαι, ἐκλάπην

στρέφομαι → στραφήσομαι, ἐστράφην

τρέφομαι → τραφήσομαι, ἐτράφην

τρέπομαι → τραπήσομαι, ἐτράπην
Εξαιρούνται: Τα σύνθετα του ρ. –λέγομαι. π.χ.: ρ. συλλέγομαι → συνελέγην, ἐκλέγομαι → ἐξελέγην.