Πέμπτη 13 Φεβρουαρίου 2014

του αγίου Βαλεντίνου ...

....ή αλλιώς: διὸ δὴ ἔγωγέ φημι χρῆναι πάντα ἄνδρα τὸν Ἔρωτα τιμᾷν.
Μπορεί να έχει κανείς τις αντιρρήσεις του για το ξενόφερτο έθιμο, τον ξενόφερτο άγιο, την καταναλωτική πρόθεση του όλου θέματος, μια γιορτή όμως ο έρωτας την αξίζει. 
Antonio Canova  (1757-1822) Έρως και Ψυχή (1788-1793). Γλυπτό από μάρμαρο. Λούβρο. 
Το έργο, εμπνευσμένο από τον ελληνικό μύθο του Έρωτα και της Ψυχής του Απουλήιου, αναπαριστά τη στιγμἠ που η Ψυχή ζωντανεύει με το φιλί του ΄Ερωτα

Ο έρωτας είναι το θέμα που συζητούν οι συνδαιτημόνες στο Συμπόσιο του Πλάτωνα.  Τη συζήτηση την αναδιηγείται ο Απολλόδωρος, όπως του την είχε αφηγηθεί ο Αριστόδημος που ήταν παρών στο συμπόσιο. (Ποιους άλλους διαλόγους του φιλοσόφου γνωρίζετε με ανάλογη σκηνοθεσία;)
Ο Φαίδρος, ο Παυσανίας, ο Ερυξίμαχος, ο Αριστοφάνης και ο Αγάθων (όλοι άνδρες) συζητούν και εκθέτουν τις απόψεις τους ο καθένας με τη σειρά για το θέμα. Η μόνη γυναικεία παρουσία στο έργο  μπαίνει από το παράθυρο, καθώς ο Σωκράτης που μιλά τελευταίος δηλώνει πως θα επαναλάβει όσα του είχε πει η Διοτίμα, μια ιέρεια από την Μαντινεία (αυτή είχε τελέσει και τον καθαρμό της Αθήνας από τον λοιμό του 429). Πρόκειται δηλαδή για έναν αφηγημένο διάλογο, εγκιβωτισμένο μέσα στο ευρύτερο πλαίσιο του αφηγημένου διαλόγου που είναι το Συμπόσιο
Για να τιμήσουμε κι εμείς -μέρα που είναι- τον άγιο έρωτα, ένα μικρό απόσπασμα από τον διάλογο μεταξύ του Σωκράτη και της Διοτίμας. Ακολουθεί μετάφραση: 
XXIII. Τί ον ν, φην, εη ρως; θνητός; κιστά γε. λλ τί μήν; σπερ τ πρότερα, φη, μεταξ θνητο κα θανάτου. Τί ον, Διοτίμα; Δαίμων μέγας, Σώκρατες· κα γρ πν τ δαιμόνιον [202e] μεταξύ στι θεο τε κα θνητο. Τίνα, ν δ γώ, δύναμιν χον; ρμηνεον κα διαπορθμεον θεος τ παρ νθρώπων κα νθρώποις τ παρ θεν, τν μν τς δεήσεις κα θυσίας, τν δ τς πιτάξεις τε κα μοιβς τν θυσιν, ν μέσ δ ν μφοτέρων συμπληρο, στε τ πν ατ ατ ξυνδεδέσθαι. δι τούτου κα μαντικ πσα χωρε κα τν ερέων τέχνη τν τε περ τς θυσίας κα τελετς [203a] κα τς πδς κα τν μαντείαν πσαν κα γοητείαν. θες δ νθρώπ ο μίγνυται, λλ δι τούτου πσά στιν μιλία κα διάλεκτος θεος πρς νθρώπους, κα γρηγορόσι κα καθεύδουσι· κα μν περ τ τοιατα σοφς δαιμόνιος νήρ, δ λλο τι σοφς ν περ τέχνας χειρουργίας τινς βάναυσος. οτοι δ ο δαίμονες πολλο κα παντοδαποί εσιν, ες δ τούτων στ κα ρως. Πατρς δέ, ν δ γώ, τίνος στ κα μητρός; [203b] Μακρότερον μέν, φη, διηγήσασθαι· μως δέ σοι ρ. τε γρ γένετο φροδίτη, εστιντο ο θεο ο τε λλοι κα τς Μήτιδος ὑὸς Πόρος. πειδ δ δείπνησαν, προσαιτήσουσα οον δ εωχίας οσης φίκετο Πενία, κα ν περ τς θύρας. ον Πόρος μεθυσθες το νέκταρος , ονος γρ οπω ν , ες τν το Δις κπον εσελθν βεβαρημένος ηδεν. ον Πενία πιβουλεύουσα δι τν ατς πορίαν παιδίον ποιήσασθαι κ το Πόρου, κατακλίνεταί [203c] τε παρ ατ κα κύησε τν ρωτα. δι δ κα τς φροδίτης κόλουθος κα θεράπων γέγονεν ρως, γεννηθες ν τος κείνης γενεθλίοις, κα μα φύσει ραστς ν περ τ καλν κα τς φροδίτης καλς οσης. τε ον Πόρου κα Πενίας ὑὸς ν ρως ν τοιαύτ τύχ καθέστηκεν. πρτον μν πένης εί στι, κα πολλο δε παλός τε κα καλός, οον ο πολλο οονται, λλ σκληρς [203d] κα αχμηρς κα νυπόδητος κα οικος, χαμαιπετς ε ν κα στρωτος, π θύραις κα ν δος παίθριος κοιμώμενος, τν τς μητρς φύσιν χων, ε νδεί ξύνοικος. κατ δ α τν πατέρα πίβουλός στι τος καλος κα τος γαθος, νδρεος ν κα της κα σύντονος, θηρευτς δεινός, εί τινας πλέκων μηχανάς, κα φρονήσεως πιθυμητς κα πόριμος, φιλοσοφν δι παντς το βίου, δεινς γόης κα φαρμακες κα σοφιστής· κα οτε ς [203e] θάνατος πέφυκεν οτε ς θνητός, λλ τοτ μν τς ατς μέρας θάλλει τε κα ζ, ταν επορήσ, τοτ δ ποθνσκει, πάλιν δ ναβιώσκεται δι τν το πατρς φύσιν, τ δ ποριζόμενον ε πεκρε· στε οτε πορε ρως ποτ οτε πλουτε, σοφίας τε α κα μαθίας ν μέσ στίν. [204a] χει γρ δε. θεν οδες φιλοσοφε οδ πιθυμε σοφς γενέσθαι· στι γάρ· οδ ε τις λλος σοφός, ο φιλοσοφε· οδ α ο μαθες φιλοσοφοσιν οδ πιθυμοσι σοφο γενέσθαι· ατ γρ τοτό στι χαλεπν μαθία, τ μ ντα καλν κγαθν μηδ φρόνιμον δοκεν ατ εναι κανόν· οκουν πιθυμε μ οόμενος νδες εναι ο ν μ οηται πιδεσθαι. Τίνες ον, φην γώ, Διοτίμα, ο φιλοσοφοντες, ε μήτε ο σοφο μήτε ο μαθες; [204b] Δλον δή, φη, τοτό γε δη κα παιδί, τι ο μεταξ τούτων μφοτέρων, ν α κα ρως. στι γρ δ τν καλλίστων σοφία, ρως δ στν ρως περ τ καλόν, στε ναγκαον ρωτα φιλόσοφον εναι, φιλόσοφον δ ντα μεταξ εναι σοφο κα μαθος. ατία δ ατ κα τούτων γένεσις· πατρς μν γρ σοφο στί κα επόρου, μητρς δ ο σοφς κα πόρου· 
Σκηνή από συμπόσιο: η αυλητρίδα διασκεδάζει τους συνδαιτημόνες που παίζουν τον κότταβο. Αττικός ερυθρόμορφος κρατήρας του Ζωγράφου του Νικία, 420 π.Χ. Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο της Μαδρίτης.

[202] (d) «Μα τι τέλος πάντων», είπα, «θα μπορούσε να είναι ο Έρωτας; Μήπως θνητός;»
«Σε καμιά περίπτωση.»
«Τότε τί;»
«Όπως και στα παραδείγματα που αναφέραμε προηγουμένως, κάτι μεταξύ θνητού και αθανάτου.»
«Δηλαδή, Διοτίμα, τι;»
«Δαίμων μέγας, Σωκράτη. Αφού βέβαια καθετί δαιμονικό βρίσκεται μεταξύ θεού και θνητού.»
«Και ποια είναι», είπα εγώ, «η ιδιαίτερη ικανότητά του;»
«Να διερμηνεύει και να μεταφέρει στους θεούς όσα προέρχονται από τους ανθρώπους, και στους ανθρώπους όσα προέρχονται από τους θεούς: τις δεήσεις και τις θυσίες των μεν, τις εντολές και τις ανταποδόσεις των δε. Και καθώς βρίσκεται στη μέση μεταξύ των δύο συμπληρώνει το κενό, ώστε το σύμπαν να αποτελεί ένα αδιάσπαστο σύνολο. Μέσω αυτής της δαιμονικής ικανότητας λειτουργεί τόσο ολόκληρη η μαντική όσο και η τέχνη των ιερέων που σχετίζεται με θυσίες, τελετουργίες, εξορκισμούς και γενικά με κάθε είδους μαγεία και μαγγανεία. [203] Ο θεός δεν έρχεται σε επαφή με τον άνθρωπο. Με τη μεσολάβηση αυτού του δαίμονα υπάρχει οποιαδήποτε επικοινωνία και συνομιλία των θεών με τους ανθρώπους, και ενόσω είναι ξάγρυπνοι και όταν κοιμούνται. Όποιος είναι γνώστης αυτών των πραγμάτων είναι άνδρας δαιμόνιος, όποιος γνωρίζει μόνον άλλα πράγματα, είτε πρόκειται για το χώρο της επιστήμης είτε των χειρωνακτικών εργασιών, αυτός είναι χυδαίος. Τέτοιοι, λοιπόν, δαίμονες υπάρχουν πολλοί και πολλών ειδών. Ένας από αυτούς είναι και ο Έρωτας.»
«Ποιος είναι ο πατέρας του», ρώτησα τότε εγώ, «και ποια η μητέρα του;»
(b) «Αυτό», απάντησε, «απαιτεί περισσότερο χρόνο για να στο διηγηθώ. Θα στο πω όμως.
»Όταν ήρθε στον κόσμο η Αφροδίτη, είχαν τραπέζι οι θεοί, με τους άλλους μαζί και ο Πόρος, ο γιος της Μήτιδας. Σαν απόφαγαν, ήρθε, όπως θα περίμενε δα κανείς σε μεγάλο φαγοπότι, η Πενία για να ζητιανέψει, και στεκόταν εκεί κοντά στην πόρτα. Ο Πόρος τότε μεθυσμένος από το νέκταρ -κρασί δεν υπήρχε ακόμη- βγήκε έξω στον κήπο του Δία και, καθώς είχε βαρύνει, έπεσε και κοιμήθηκε. Η Πενία εκείνη την ώρα, οδηγημένη από την ανέχειά της, συνέλαβε το σχέδιο να αποκτήσει παιδί από τον Πόρο. 
(c) Πλαγιάζει λοιπόν δίπλα του και έτσι συνέλαβε τον Έρωτα. Γι αυτόν προφανώς τον λόγο έγινε συνοδός και υπηρέτης της Αφροδίτης ο Έρως, επειδή συνελήφθη την ημέρα της γέννησής της και επειδή συγχρόνως είναι μέσα του έμφυτος ο έρωτας προς το ωραίο. Και η Αφροδίτη είναι ωραία.
»Σαν γιος λοιπόν του Πόρου και της Πενίας που είναι ο Έρως βρίσκεται στην εξής κατάσταση: Πρώτον είναι πάντα φτωχός και κάθε άλλο παρά απαλός και ωραίος, όπως νομίζει ο πολύς κόσμος. 
(d) Αντιθέτως, είναι τραχύς, ρυπαρός, ξυπόλυτος, άστεγος· πλαγιάζει πάντα χάμω, χωρίς στρώμα, κοιμάται κάτω από τον ανοιχτό ουρανό σε σκαλοπάτια και στις άκρες του δρόμου· μοιράζεται τη φύση της μάνας του και έχει για συγκάτοικο πάντα τη στέρηση. Σύμφωνα πάλι με τη φύση του πατέρα του επιβουλεύεται τα ωραία και τα εκλεκτά, είναι γενναίος, ριψοκίνδυνος, ορμητικός, κυνηγός τρομερός, που σκαρφίζεται συνεχώς τεχνάσματα, συγχρόνως όμως προικισμένος με πόθο για τη γνώση της αλήθειας αλλά και επινοητικότητα, διαρκώς σε όλη του τη ζωή αγαπά τη σοφία, δεινός σαγηνευτής, μάγος, σοφιστής. 
(e) Και δεν είναι η φύση του όμοια με αθάνατου ούτε όμως πάλι με θνητού. Άλλοτε μέσα στην ίδια μέρα ανθεί και ζει, όταν βρει τα μέσα, άλλοτε πεθαίνει, μα ξαναζωντανεύει πάλι χάρη στη φύση του πατέρα του. Ό,τι αποκτά κάθε φορά τρέχει σιγά σιγά και χάνεται. Δεν είναι λοιπόν ο Έρωτας ποτέ ούτε τελείως φτωχός σε μέσα ούτε πλούσιος. Και μεταξύ σοφίας και ανοησίας βρίσκεται πάλι στη μέση. Τα πράγματα έχουν δηλαδή ως εξής: κανείς θεός δεν αγαπά τη σοφία, ούτε ποθεί να γίνει σοφός -γιατί είναι.
 [204] Ούτε και κάποιος άλλος αν είναι σοφός, αγαπά τη σοφία. Όμως, από την άλλη, ούτε και όσοι είναι ανόητοι έχουν τον πόθο να γίνουν σοφοί. Γιατί αυτό ακριβώς είναι το ανυπόφορο στην ανοησία, το ότι, χωρίς να είναι κανείς ωραίος, αξιοσέβαστος και γνωστικός, μένει ικανοποιημένος με τον εαυτό του. Όποιος λοιπόν δεν θεωρεί πως κάτι του λείπει, εκείνος και δεν επιθυμεί αυτό που δεν φαντάζεται ότι του λείπει.»
«Ποιοι είναι λοιπόν, Διοτίμα, εκείνοι που φιλοσοφούν, αν δεν είναι ούτε οι σοφοί ούτε οι ανόητοι;»
(b) «Αυτό πια», είπε, «είναι φανερό ακόμα και σε ένα παιδί: όσοι βρίσκονται μεταξύ των δύο. Ένας από αυτούς είναι και ο Έρως. Διότι η σοφία είναι προφανώς από τα ωραιότερα πράγματα, και ο Έρως είναι έρωτας προς το ωραίο. Συνεπώς ο Έρως είναι κατ ανά­γκην φιλόσοφος, και ως φιλόσοφος είναι κάτι μεταξύ σοφού και ανοήτου. Αιτία και γι αυτό είναι η καταγωγή του. Ο πατέρας του ήταν σοφός και επινοητικός, η μητέρα του όμως ούτε σοφή ούτε επινοητική.»
(μετάφραση Σταύρος Τσιτσιρίδης, πηγή http://www.greek-language.gr/Resources/ancient_greek/anthology/literature/browse.html?text_id=315 )

Συμπέρασμα: ο έρωτας γεννιέται από την ένωση δύο τόσο αντίθετων πραγμάτων, όσο είναι ο πλούτος και η φτώχεια. Ως καρπός αντιθέτων, δεν είναι ούτε θεός ούτε θνητός -μέσα  στην ίδια μέρα μπορεί να πεθαίνει και να γεννιέται ξανά. Ούτε φτωχός ούτε πλούσιος, ό,τι κερδίζει το ξαναχάνει. Ούτε σοφός ούτε αμαθής "ο Έρως είναι κατ ανά­γκην φιλόσοφος, και ως φιλόσοφος είναι κάτι μεταξύ σοφού και ανοήτου"
Η εικόνα πάντως του έρωτα στην αφήγηση της Διοτίμας είναι διαφορετική από τον μικρό φτερωτό τοξότη που έχουμε συνηθίσει στις αναπαραστάσεις 
από την αρχαιότητα    
Η Αφροδίτη απειλεί τον Πάνα με το πασουμάκι και ο Έρωτας προσπαθεί να τον απομακρύνει. Αθήνα, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο.

αλλά και αιώνες μετά 

Αγαπημένοι μου μαθητές, happy Valentines day σε όλους και όλες σας, όπως έλεγαν και στο χωριό μου.

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου