Πέμπτη 19 Δεκεμβρίου 2013

Περί φάτνης

Η φάτνη, μαζί με το χριστουγεννιάτικο δέντρο, είναι αναπόσπαστο στοιχείο του γιορτινού στολισμού. Η λέξη δηλώνει το παχνί, μια κατασκευή από ξύλο συνήθως, μέσα στην οποία τοποθετούσαν την τροφή των ζώων. Είναι αρχαία ελληνική λέξη και την βρίσκουμε ήδη στον Όμηρο. Στο Ε΄της Ιλιάδας ο Διομήδης μιλάει για τα άλογα του Αινεία, τα καλύτερα σε Ανατολή και Δύση. Τέσσερα από αυτά τα μεγάλωσε ο ίδιος ο Αγχίσης, ο πατέρας του Αινεία:
τοὺς μὲν τέσσαρας αὐτὸς ἔχων ἀτίταλλ᾿ ἐπὶ φάτνῃ (Ιλ. Ε΄271).
Και στην Οδύσσεια, κατά την περιγραφή της δολοφονίας του Αγαμέμνονα από τον Αίγισθο, ο αρχιστράτηγος του Τρωικού πολέμου παρομοιάζεται με μοσχάρι που το σκοτώνουν στη φάτνη:
ως τις τε κατέκτανε βουν ἐπὶ φτν (Οδ. δ΄535).

Μια ιστορία με φάτνη σώζει και ο Ηρόδοτος, αναφερόμενος στη μάχη των Πλαταιών (479π.Χ.) Μετά τη νίκη των Ελλήνων, οι Τεγεάτες πήραν από την σκηνή του Μαρδόνιου μια φάτνη χάλκινη, θαύμα οφθαλμών. Τόσο όμορφη και πολύτιμη ήταν, που την αφιέρωσαν στο ναό της Αλέας Αθηνάς:
πρῶτοι δὲ ἐσῆλθον Τεγεῆται ἐς τὸ τεῖχος, καὶ τὴν σκηνὴν τὴν Μαρδονίου οὗτοι ἦσαν οἱ διαρπάσαντες, τά τε ἄλλα ἐξ αὐτῆς καὶ τὴν φάτνην τῶν ἵππων, ἐοῦσαν χαλκέην πᾶσαν καὶ θέης ἀξίην. τὴν μέν νυν φάτνην ταύτην τὴν Μαρδονίου ἀνέθεσαν ἐς τὸν νηὸν τῆς Ἀλέης Ἀθηναίης ΤεγεῆταιΗρόδοτος 9.70.3
Πολλοί άλλοι αρχαίοι συγγραφείς, ανάμεσά τους και ο Πλάτων, μαρτυρούν τη συνεχή και αδιάλειπτη παρουσία της λέξης με την ίδια πάντα σημασία και χρήση, π.χ.  ἡνίοχος πρὸς τὴν  φάτνην ἵππους στήσας, Φαίδρος 247e

Το ταπεινό αυτό αντικείμενο κατέχει μια σημαντική θέση στους συμβολισμούς της θρησκευτικής μας παράδοσης, καθώς μάλιστα η παρουσία της βεβαιώνεται από το Ευαγγέλιο. Ιδού η ευαγγελική περικοπή, που τρεις φορές κατά την αφήγηση των γεγονότων εκείνης της μέρας αναφέρεται στην φάτνη, φωτίζοντας τη σημασία της. 

Κατά Λουκάν Β' κεφ.2
γννησις το ησο Χριστο
1 Ἐγένετο δ ν τας μραις κεναις ξλθε δγμα παρ Κασαρος Αγοστου πογρφεσθαι πσαν τν οκουμνην.
2 Ατη πογραφ πρτη γνετο γεμονεοντος τς Συρας Κυρηνου.
3 Κα πορεοντο πντες πογρφεσθαι, καστος ες τν δαν πλιν.
4 Ἀνέβη δ κα ωσφ π τς Γαλιλαας κ πλεως Ναζαρτ ες τν ουδααν ες πλιν Δαυίδ, τις καλεται Βηθλεμ, δι τ εναι ατν ξ οκου κα πατρις Δαυίδ,
5 πογρψασθαι σν Μαριμ τ μεμνηστευμν ατ γυναικ, οσ γκύῳ.
6 γνετο δ ν τ εναι ατος κε πλσθησαν α μραι το τεκεν ατν,
7 κα τεκε τν υἱὸν ατς τν πρωττοκον, κα σπαργνωσεν ατν κα νκλινεν ατν ν τ φτν, διτι οκ ν ατος τπος ν τ καταλματι.
8 Κα ποιμνες σαν ν τ χρ τ ατ γραυλοντες κα φυλσσοντες φυλακς τς νυκτς π τν πομνην ατν.
9 Κα δο γγελος Κυρου πστη ατος κα δξα Κυρου περιλαμψεν ατος, κα φοβθησαν φβον μγαν.
10 Κα επεν ατος γγελος· μ φοβεσθε· δο γρ εαγγελζομαι μν χαρν μεγλην, τις σται παντ τ λα,
11 τι τχθη μν σμερον σωτρ, ς στι Χριστς Κριος, ν πλει Δαυίδ.
12 Κα τοτο μν τ σημεον· ερσετε βρφος σπαργανωμνον, κεμενον ν φτν.
13 Κα ξαφνης γνετο σν τ γγλ πλθος στρατις ορανου ανοντων τν Θεν κα λεγντων·
14 δξα ν ψστοις Θε κα π γς ερνη, ν νθρποις εδοκα.
15 Κα γνετο ς πλθον π᾿ ατν ες τν ορανν ο γγελοι, κα ο νθρωποι ο ποιμνες επον πρς λλλους· διλθωμεν δ ως Βηθλεμ κα δωμεν τ ρμα τοτο τ γεγονς, Κριος γνρισεν μν.
16 Κα λθον σπεσαντες, κα νερον τν τε Μαριμ κα τν ωσφ κα τ βρφος κεμενον ν τ φτν.

Η σκηνή που περιγράφει ο Ευαγγελιστής Λουκάς δεν άργησε να γίνει μια από τις πλέον αγαπημένες αναπαραστάσεις στην τέχνη.
Federico Barocci (c. 1526-1612)
Sandro Botticelli (1501) 
Pietro Perugino (1446-1524)
Μπορεί να δει κανείς, συγκρίνοντας τις δυο αυτές απεικονίσεις της Γέννησης τις διαφορές ανάμεσα στην καθολική και την ορθόδοξη εικονογραφία σε ότι αφορά την απόδοση του περιβάλλοντος χώρου, των μορφών και τη δημιουργία προοπτικής. 
Ο Βασιλεύς του κόσμου γεννήθηκε σε μια φάτνη ζώων. Έτσι και τα ζώα, πρόβατα και αγελάδες συνήθως, εμφανίζονται σε όλες τις αναπαραστάσεις. Η ύπαρξη των ζώων αυτών προϋποθέτει βοσκούς. Κατά τη μαρτυρία της ευαγγελικής περικοπής οι ποιμένες ήταν οι πρώτοι στους οποίους αναγγέλθηκε το χαρμόσυνο νέο. Αποτελούν λοιπόν αναπόσπαστο στοιχείο του θέματος της Γέννησης σε όλες τις καλλιτεχνικές προσεγγίσεις. Στο Χριστουγεννιάτικο Ορατόριο του Bach τους αφιερώνεται μια ολόκληρη άρια: frohe Hirten eilt, ach eilet. χαρούμενοι βοσκοί, γρήγορα, βιαστείτε.   

Πηγές:
http://www.paradoxplace.com/Church_Stuff/Christian_Themes/Nativity.htm 
http://www.bach-cantatas.com/Texts/BWV248-2-Eng3.htm

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου