Οι ονοματικοί ετερόπτωτοι προσδιορισμοί

α) Σε γενική Κτητική: δηλώνει τον κτήτορα του ονόματος που προσδιορίζει, ἡ οἰκία τοῦ Μιλτιάδου Δημιουργού: δηλώνει τον δημιουργό του προσδιοριζομένου ονόματος, νόμος Σόλωνος Διαιρετική: δηλώνει ένα σύνολο από ομοειδή πρόσωπα ή πράγματα, μέρος του οποίου είναι το προσδιοριζόμενο όνομα, πολλοὶ τῶν ἀνθρώπων. Η γενική διαιρετική συνάπτεται και με τον υπερθετικό βαθμό, γενναιότατος  τῶν Ἑλλήνων Συγκριτική: είναι μια μορφή εκφοράς του β΄ όρου σύγκρισης. Συνάπτεται με επίθετα ή επιρρήματα συγκριτικού βαθμού (αλλά και με επίθετα που έχουν συγκριτική σημασία: διάφορος, ἐναντίος, ἂλλος, ἕτερος, ἀλλοῖος κ.τ.ό.),  τέχνη ἐπιστήμης διάφορος. Ύλης: δηλώνει το υλικό από το οποίο είναι κατασκευασμένο το προσδιοριζόμενο όνομα, στέφανος δάφνης Περιεχομένου: δηλώνει από τι αποτελείται ή τι περιέχει το προσδιοριζόμενο όνομα, ἡ στρατιά τῶν Ἑλλήνων Ιδιότητας: δηλώνει ιδιότητα του ονόματος που προσδιορίζει και συνήθως συνοδεύεται από αριθμητικό, παῖς τριῶν ἐτῶν Αξίας ή τιμήματος: δηλώνει την αξία (υλική ή ηθική) του ονόματος που προσδιορίζει. Την συναντούμε συνήθως με τα επίθετα ἄξιος, ἀνάξιος, ἀντάξιος, τίμιος (αυτός που έχει αξία), ὤνιος, ὠνητός, ἀξιόχρεως, Ἐδωρήσατο φιάλην ἀργυρᾶν ἀξίαν δέκα μνῶν. Αιτίας: δηλώνει την αιτία της έννοιας του ονόματος που προσδιορίζει. Συνάπτεται συνήθως με επίθετα και ουσιαστικά που δηλώνουν ψυχικό πάθος (εὐδαίμων, μακάριος, θαυμάσιος, φόβος, λύπη, ὀργή, χαρά κλπ) καθώς και επίθετα ή ουσιαστικά δικανικής σημασίας (αἴτιος, ἀναίτιος (= αθώος), ἔνοχος, ὑπαίτιος, ὑπεύθυνος, ὑπόδικος, γραφή (= έγγραφη καταγγελία, π.χ. γραφὴ ὕβρεως) Οὐδεὶς ἔνοχός ἐστι δειλίας. Υποκειμενική: δηλώνει το υποκείμενο της ενέργειας του προσδιοριζόμενου ονόματος. Βρίσκεται, αν μετατρέψουμε σε ρήμα (ενεργητικής φωνής) το προσδιοριζόμενο όνομα, οπότε η γενική γίνεται υποκείμενό του, ἡ νίκη τῶν Ἑλλήνων (νίκησαν οι Έλληνες) Αντικειμενική: βρίσκεται, αν μετατρέψουμε το προσδιοριζόμενο όνομα σε ρήμα, οπότε η γενική γίνεται αντικείμενό του,  ὁ πόθος τῆς πατρίδος (ποθώ την πατρίδα).   Ακόμη: Με γενική αντικειμενική συντάσσονται ονόματα (ουσιαστικά ή επίθετα) ομόρριζα με ρήματα που δέχονται αντικείμενο σε γενική. Επίθετα που συντάσσονται με γενική αντικειμενική είναι κυρίως όσα σημαίνουν: Μνήμη ή λήθη: μνήμων, ἀμνήμων, ἐπιλήσμων κ.ά. μνήμων τῶν εὐεργετῶν  Επιμέλεια ή αμέλεια, φειδώ ή αφειδία: ἐπιμελής, ἀμελής, ολίγωρος, φειδωλός, ἀφειδή κ.ά. ἐπιμελὴς ἀγαθῶν  Κυριότητα, εξουσία ή το αντίθετο: ἐγκρατής, κύριος, ἀκράτωρ, ὑπήκοος κ.ά. Ἐγκρατὴς γέγονε πολλῶν χρημάτων  Εμπειρία ή απειρία, επιτυχία ή αποτυχία: ἔμπειρος, ἐπιστήμων, ἄπειρος, ἀήθης, ἐπιτυχής, ἀποτυχής κ.ά. ἔμπειρος πολέμου καὶ ἀγώνων  Συμμετοχή, πλησμονή: μέτοχος, κοινωνός, μεστός, πλήρης, ἔμπλεως κ.ά.Ἡ νεότης ἐλπίδος πλήρης ἐστίν.  Χωρισμό, στέρηση, απομάκρυνση, απαλλαγή: ἁγνός, ἄγονος, ἀμέτοχος, ἄμοιρος, ἀπαίδευτος, γυμνός, ἐλεύθερος, ἐνδεής, ἔρημος, κενός, ὀρφανός κ.ά.  ὀρφανός μητρός  Διαφορά: ἄλλος, ἀλλότριος, διάφορος, ἕτερος κ.ά. Η γενική που εξαρτάται από τα επίθετα αυτά χαρακτηρίζεται και συγκριτική. Ἐπιστήμη ἐπιστήμης διάφορος. Τα σε –ικός ενεργητικά, όπως πρακτικός, ποιητικός, ποριστικός (τινός). Ἐξεταστικός τῶν τοιούτων ἔργων Σημείωση α: η γενική αντικειμενική μεταφράζεται συχνά με εμπρόθετο προσδιορισμό π.χ. ἀποβάσεις τῆς γῆς (αποβάσεις εἰς τη γῆν), οἱ θεῶν ὅρκοι (οἱ πρός τους θεούς ὅρκοι), το Μεγαρέων ψήφισμα (το ψήφισμα περί των Μεγαρέων),  ἐπικούρημα τῆς χιόνος (κατά τῆς χιόνος)  Σημείωση β. με γενική αντικειμενική συντάσσονται και επιρρήματα, παράγωγα επιθέτων που συντάσσονται με γενική αντικειμενική π.χ. ἀνεχώρουν μάλα ὑπεροπτικῶς τῶν ἐναντίων (=περιφρονώντας τους αντιπάλους), οὐκ ἀπείρως αὐτοῦ ἔχω. Β. Σε δοτική Ι. Δοτική αντικειμενική: Η δοτική αντικειμενική φανερώνει το αντικείμενο της ενέργειας που δηλώνει η προσδιοριζόμενη λέξη,  ἡ ὑπακοὴ τοῖς ἄρχουσιν Με δοτική αντικειμενική συντάσσονται:  Α. ουσιαστικά παράγωγα ρημάτων που συντάσσονται με δοτική π.χ. ἡ τοῦ θεοῦ δόσις ἡμῖν. Β. επίθετα που δηλώνουν: Φιλία-έχθρα,                                                       π.χ. τάχος καὶ ὁργὴ εὐβουλίᾳ ἐναντία Ωφέλεια-βλάβη,                                                   ἐπιθυμία βλαβερὰ σώματι καὶ ψυχῇ. Ευπείθεια-υποταγή,                                           ἅπαντα τῷ πλουτεῖν ἔσθ’ ὑπήκοα Το αρμόζον-το πρέπον,                                  τὰ γυναιξὶ πρεπωδέστατα Ταυτότητα-ομοιότητα-ισότητα-συμφωνία,      οἱ πονηροὶ ἀλλήλοις ὅμοιοι Ακολουθία-διαδοχή,                                                    ἀκόλουθα τούτοις πράττω Προσέγγιση-μείξη,                                                χώρα ὅμορος τῇ Λακεδαίμονι Τα σύνθετα με τις προθέσεις σύν και ἐν,     αἰδὼς καὶ φόβος ἔμφυτα τοῖς ἀνθρώποις εἰσίν. Σημείωση: με δοτική αντικειμενική συντάσσονται και επιρρήματα συνώνυμα ή παράγωγα επιθέτων και ρημάτων που συντάσσονται με δοτική, όπως π.χ. ὁμοίως, ἑπομένως, συμφώνως, ἅμα (=συγχρόνως), ὁμοῦ (=μαζί) κ.τ.ό. ὁμοίως ἐκείνῳ ΙΙ. Δοτική της αναφοράς: συντάσσεται με επίθετα (ἀσθενής, δεινός, καλός, δυνατός, εὐπροσήγορος, ἱκανός, ἰσχυρός, τραχύς, φοβερός, ταχύς κ.ά) και περιορίζει τη σημασία τους μόνο στη δική της σημασία, π.χ. τῇ φωνῇ τραχύς. Γ. Σε αιτιατική Αιτιατική της αναφοράς ή του κάτα τι συντάσσεται με επίθετα και περιορίζει τη σημασία τους μόνο στη δική της σημασία. Συνηθισμένες αιτιατικές της αναφοράς είναι: τὸ ὕψος, τὸ εὖρος, τὸ μῆκος, τὸ βάθος, τὸ γένος, το ὄνομα, τὸ πλῆθος, τὸν ἀριθμόν. π.χ. Δέκα τὸν ἀριθμόν.

Άσκηση

Να αναγνωρίσετε τους ετερόπτωτους προσδιορισμούς, να τους χαρακτηρίσετε και να μεταφράσετε τα παραδείγματα.

- Νόμος Λυκούργου τάττει τοῦτο.

- Οἱ λόγοι εἰσὶ ἴσοι τοῖς ἔργοις.

- Ἦν ποταμὸς Κύθνος τὸ ὄνομα.

- Αὕτη ὁμοίαν ταῖς δούλαις εἶχε τὴν ἐσθῆτα.

- Οἱ ἥρωες ἀθάνατοί εἰσι τὸ κλέος.

- Οὐδεμία πνοὴ ἀνέμου ἠκούετο.

- Αἱ τῶν πολέμων ἐκβάσεις ἄδηλοί εἰσιν.

- Οὗτος ἐγένετο βελτίων τὴν ψυχήν.

- Τὸ ὄρος θαυμάσιόν ἐστι τὸ μέγεθος.

 - Βέβαιοι σύμμαχοι Θηβαίων ἔσονται.

 - Τὸ κοινὸν τοῦ θεάτρου.

 - Κόσμημα πολλῶν μνῶν.

 - Ἄφιξις τῶν στρατιωτῶν εἰς τὸ στρατόπεδον.

- Ἕτερον τὸ ἡδὺ τοῦ ἀγαθοῦ.

-Ὁ ἄπειρος γραμμάτων οὐ βλέπει βλέπων.

 -Ὑρκάνιοι μὲν πρῶτοι φίλοι ἡμῖν ἐγένοντο

-Κερκυραίοις δὲ τοῖσδε ξυμμάχοις οὖσι βοηθοὶ ἤλθομεν

-τοὺς δ᾽ ἄρχοντας λεγομένους νῦν ὑπηρέτας τοῖς νόμοις ἐκάλεσα