Ουσιαστικά Β΄κλίσης -Δευτερόκλιτα επίθετα

Β΄ ΚΛΙΣΗ ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΩΝ

Περιλαμβάνει
Ασυναίρετα	Συνηρημένα	Αττικόκλιτα
Αρσεν. και θηλ. σε –ος: ὁ ἄνθρωπος, ὁ μῦθος, ἡ νῆσος, ἡ ὁδός, ἡ κάμηλος και ουδ. σε –ον: τὸ δῶρον,  τὸ μνημεῖον	Αρσ. και θηλ. σε -ους: ὁ πλοῦς (<πλόος), ὁ νοῦς (<νόος), ὁ περίπλους και ουδ. σε –ουν: τὸ ὀστοῦν (<ὀστέον)	Αρσ. και θηλ. σε –ως: ὁ λεὼς (=λαός), ὁ νεὼς (=ναός), ἡ ἕως (= η αυγή) και ουδ. σε –ων: τὸ ἀνώγεων

Α. Ασυναίρετα

Αρσενικό και θηλυκό			Ουδέτερο
	Ενικός	Πληθυντικός	Ενικός	Πληθυντικός
Ονομ.	-ος	-οι	-ον	-α
Γεν.	-ου	-ων	-ου	-ων
Δοτ.	-ῳ	-οις	-ῳ	-οις
Αιτ.	-ον	-ους	-ον	-α
Κλ.	-ε	-οι	-ον	-α

Ιδιαίτερες Παρατηρήσεις

1. Τα αρσενικά και θηλυκά δευτερόκλιτα έχουν σε όλες τις πτώσεις του ενικού και του πληθυντικού αριθμού ίδιες καταλήξεις: ξεχωρίζουμε το γένος τους από το άρθρο. π.χ. τῷ κινδύνῳ, τῇ καμίνῳ, τὸν πάγον, τὴν τάφρον.

Σημείωση: Η κλητική  κάποιες φορές σχηματίζεται όμοια με την ονομαστική. Π.χ. «ὦ λόγε» και  «ὦ λόγος», «ὦ νῆσε» και «ὦ νῆσος», «ὦ φίλε» και «ὦ φίλος»

Εξαίρεση: Στην κλητική  η λέξη «ὁ θεός» παραμένει «θεός», ενώ το ουσιαστικό «ὁ ἀδελφὸς» ανεβάζει τον τόνο στην προπαραλήγουσα και γίνεται  «ὦ ἄδελφε».

2. Τα ουδέτερα (όχι μόνο της β΄κλίσης, αλλά όλων των πτωτικών) έχουν τρεις πτώσεις (ονομαστική, αιτιατική και κλητική, ενικού και πληθυντικού αριθμού) όμοιες.

3. Η κατάληξη –α των ουδετέρων (όλων των πτωτικών) είναι βραχύχρονη, π.χ. τὰ δῶρα, τὰ μῆλα, αλλά και: ἐκεῖνα, ταῦτα (αντωνυμίες), τὰ γενναῖα (επίθετα), τὰ ποιοῦντα (μετοχές).

Β. Συνηρημένα ουσιαστικά

Τα περισσότερα ουσιαστικά της Β΄κλίσης που το θέμα τους λήγει σε –ο ή σε –ε συναιρούνται σε όλες τις πτώσεις. Στον πίνακα που ακολουθεί παρουσιάζονται ενδεικτικά δύο αρσενικά (ένα προπαροξύτονο και ένα παροξύτονο πριν την συναίρεση) καθώς και ένα ουδέτερο.

Ενικός αριθμός
Ον.	ὁ  ἔκρο-ος => ἔκρους	ὁ  θρό-ος=>θροῦς	τὸ ὀστέ-ον=>ὀστοῦν
Γεν.	τοῦ ἐκρό-ου => ἔκρου	τοῦ θρό-ου=> θροῦ	τοῦ ὀστέ-ου=>ὀστοῦ
Δοτ.	τῷ ἐκρό-ῳ=> ἔκρῳ	τῷ θρό-ῳ=> θρῷ	τῷ ὀστέ- ῳ=>ὀστῷ
Αιτ.	τὸν ἔκρο-ον=> ἔκρουν	τὸν θρό-ον=> θροῦν	τὸ ὀστέ-ον=>ὀστοῦν
Κλ.	(ὦ) ἔκρο-ε=> ἔκρου	(ὦ) θρό-ε=>θροῦ	(ὦ) ὀστέ-ον=>ὀστοῦν

Πληθυντικός αριθμός
Ον.	οἱ ἔκρο-οι=> ἔκροι	οἱ θρό-οι=>θροῖ	τὰ  ὀστέ-α =>ὀστᾶ
Γεν.	τῶν ἐκρό-ων=> ἔκρων	τῶν θρό-ων=>θρῶν	τῶν ὀστέ-ων=>ὀστῶν
Δοτ.	τοῖς ἐκρό-οις=> ἔκροις	τοῖς θρό-οις=>θροῖς	τοῖς ὀστέ-οις=>ὀστοῖς
Αιτ.	τοὺς ἐκρό-ους=> ἔκρους	τοὺς θρό-ους=>θροῦς	τὰ ὀστέ-α=> ὀστᾶ
Κλ.	(ὦ) ἔκρο-οι=> ἔκροι	(ὦ) θρό-οι=>θροῖ	(ὦ) ὀστέ-α=> ὀστᾶ

Ιδιαίτερες παρατηρήσεις

1. Οι καταλήξεις των συνηρημένων δευτερόκλιτων ουσιαστικών διαφέρουν από τις καταλήξεις των ασυναίρετων μόνο στην ονομαστική, αιτιατική και κλητική του ενικού. Στις υπόλοιπες πτώσεις εμφανίζονται με τις κανονικές καταλήξεις των β΄κλίτων.

2. Τονίζονται παντού όπου και η ονομαστική (ακόμη και παραβιάζοντας κανόνες τονισμού, π.χ. τοῦ ἐκπλό-ου=>ἔκπλου, αντί τοῦ ἐκπλοῦ, τῶν ἐκπλό-ων=> ἔκπλων, αντί ἐκπλῶν).

Συγκεκριμένα:  α) τα απλά περισπῶνται στη λήγουσα : πλοῦς, πλοῦ, πλῷ κλπ.

β) τα σύνθετα οξύνονται στην παραλήγουσα : πρόχους, πρόχου, πρόχῳ κλπ.

3. Στην ονομαστική, αιτιατική και κλητική πληθυντικού των ουδετέρων το –α της κατάληξης παίρνει περισπωμένη. Αυτό συμβαίνει, επειδή το βραχύχρονο –α (βλ. παραπάνω, παρατήρηση 3) της κατάληξης συναιρέθηκε με το –ε του θέματος και έτσι ως προϊόν συναίρεσης είναι μακρό και μπορεί να περισπάται.

Β. Αττικόκλιτα

1. Έχουν σε όλες τις πτώσεις στην κατάληξή τους –ω.

2. Παίρνουν υπογεγραμμένη, εκτός από τη δοτική ενικού, όπου τα κανονικά δευτερόκλιτα έχουν στην κατάληξη –ι, δηλ. στην ονομαστική (–οι), στη δοτική (-οις) και στην κλητική (-οι) του πληθυντικού.

3. Τονίζονται παντού όπου και όπως η ονομαστική.

4. Ορισμένα σχηματίζουν την αιτιατική του ενικού χωρίς το τελικό –ν της κατάληξης, π.χ. τὴν ἅλω, τὴν ἕω, τὸν Ἂθω, τὸν Μίνω.

5. Έχουν την κλητική ενικού όμοια με την ονομαστική.

Άσκηση: Με βάση τους πιο πάνω κανόνες συμπληρώστε τον πίνακα που ακολουθεί:

Ενικός αριθμός
Ονομ.	ὁ  νεώς	ἡ ἅλως	τὸ ἀνώγεων
Γεν.	τοῦ νεώ	τῆς ἅλω	τοῦ ἀνώγεω
Δοτ.	τῷ νε-	τῇ ἅλ-	τῷ ἀνώγε-
Αιτ.	τὸν νε-	τὴν ἅλ-	τὸ ἀνώγε-
Κλ.	(ὦ) νε-	(ὦ) ἅλ-	(ὦ) ἀνώγε-
Πληθυντικός αριθμός

Ονομ.	οἱ νεῲ	αἱ ἅλ-	τὰ ἀνώγε-
Γεν.	τῶν νε-	τῶν ἅλ-	τῶν ἀνώγε-
Δοτ.	τοῖς νε-	ταῖς ἅλῳς	τοῖς ἀνώγε-
Αιτ.	τοὺς νε-	τὰς ἅλ-	τὰ ἀνώγε-
Κλ.	(ὦ) νε-	(ὦ) ἅλ-	(ὦ) ἀνώγε-

ΔΕΥΤΕΡΟΚΛΙΤΑ ΕΠΙΘΕΤΑ

Διακρίνονται (ανάλογα με τις καταλήξεις και τα γένη) σε:
Ασυναίρετα	Συνηρημένα	Αττικόκλιτα
α) τριγενή και τρικατάληκτα σε–ος, -η (ή –α), -ον: ἀγαθός, -ή, -όν//–γενναῖος, -α, -ον β) τριγενή και δικατάληκτα: αρσ. και θηλ.  σε–ος, και ουδ σε –ον. ὁ, ἡ ἔνδοξος, τὸ ἔνδοξον	α) τριγενή και τρικατάληκτα: χρυσοῦς, χρυσῆ, χρυσοῦν β) τριγενή και δικατάληκτα: ὁ, ἡ εὔνους, τὸ εὔνουν	Δικατάληκτα σε –ως, -ων: ὁ, ἡ ἵλεως, τὸ ἵλεων.

Ιδιαίτερες παρατηρήσεις

Α. Ασυναίρετα:

1. Το θηλυκό των τρικατάληκτων επιθέτων σε -ος: λήγει σε -η, αν πριν από την κατάληξη –ος του αρσενικού υπάρχει σύμφωνο εκτός από το ρ: ἀγαθός, ἀγαθή - πιστός, πιστή. Λήγει σε -α, αν πριν από την κατάληξη –ος του αρσενικού υπάρχει φωνήεν ή ρ: ἅγιος, ἁγία – γενναῖος, γενναία (εκτός ἀπὸ τὸ ὄγδοος, ὀγδόη).

2. στην ονομαστική, γενική και κλητική του πληθυντικού τονίζεται όπου τονίζεται στις αντίστοιχες πτώσεις το αρσενικό: ἡ ἁγία – αἱ ἅγιαι, τῶν ἁγίων, (ὦ) ἅγιαι (όπως οἱ ἅγιοι, τῶν ἁγίων, (ὦ) ἅγιοι).

3. Από τα δευτερόκλιτα επίθετα είναι δικατάληκτα:

I. τα περισσότερα από τα σύνθετα σε -ος: ὁ, ἡ ἄγονος, τὸ ἄγονον - ὁ, ἡ ἀθάνατος, τὸ ἀθάνατον - ὁ, ἡ ἄκαιρος, τὸ ἄκαιρον - ὁ, ἡ ἀξιόμαχος, τὸ ἀξιόμαχον - ὁ, ἡ ἔνδοξος, τὸ ἔνδοξον κ.ά

II. τα απλά επίθετα: αἴθριος, αἰφνίδιος, βάναυσος, βάρβαρος, βάσκανος, βέβηλος, γαμήλιος, δόκιμος, ἕωλος (=παλιός), ἥμερος, ἤρεμος, ἥσυχος, κίβδηλος, λάβρος, λάλος, χέρσος, τιθασός (=εξημερωμένος, ήμερος).

III. μερικά επίθετα σε -ος που χρησιμοποιούνται (στο αρσενικό και το θηλυκό) και ως ουσιαστικά: ὁ, ἡ ἀγωγός, τὸ ἀγωγὸν (=αυτό που οδηγεί, που φέρνει) - ὁ, ἡ βοηθός, τὸ βοηθὸν (=αυτό που βοηθεί) - ὁ, ἡ τιμωρός, τὸ τιμωρὸν - ὁ, ἡ τύραννος, τὸ τύραννον.

Σημείωση: τρικατάληκτα είναι τα παρασύνθετα επίθετα σε -ικος: εὐδαιμονικός, εὐδαιμονική, εὐδαιμονικόν.

Β. Συνηρημένα

1. Τα συνηρημένα δευτερόκλιτα επίθετα σχηματίζονται όπως και τα αντίστοιχα συνηρημένα ουσιαστικά της β΄ και α΄ κλίσης.

2. Δεν έχουν κλητική.

3. Στα τρικατάληκτα συνηρημένα επίθετα σε -οῦς

I. όλες οι πτώσεις και των τριών γενών τονίζονται στη λήγουσα, ακόμη και όταν δεν τονίζεται κανένα από τα φωνήεντα που συναιρούνται: (χρύσεος) χρυσοῦς.

II. σχηματίζουν κανονικά το θηλυκό σε -ῆ (κυανοῦς, κυανῆ - χαλκοῦς, χαλκῆ). Αλλά όταν μπροστά από την κατάληξη -ους του αρσενικού υπάρχει ε ή ρ, τότε η κατάληξη του θηλυκού είναι -ᾶ (κεραμεοῦς, κεραμεᾶ - ἀργυροῦς, ἀργυρᾶ).

III. Σύμφωνα με τα τρικατάληκτα συνηρημένα επίθετα σε -οῦς κλίνονται τα πολλαπλασιαστικά αριθμητικά επίθετα σε – πλοῦς, -πλῆ, -πλοῦν: ἁπλοῦς, ἁπλῆ, ἁπλοῦν.

Παράδειγμα κλίσης

α) Τρικατάληκτα

Ενικός αριθμός
	Αρσ. θ. χρυσεο-	Θηλ. χρυσεα-	Ουδ. χρυσεο-
Ον.	χρυσοῦς	χρυσῆ	χρυσοῦν
Γεν.	χρυσοῦ	χρυσῆς	χρυσοῦ
Δοτ.	χρυσῷ	χρυσῇ	χρυσῷ
Αιτ.	χρυσοῦν	χρυσῆν	χρυσοῦν
Κλ.	---	-----	----

Πληθυντικός αριθμός
Ον.	χρυσοῖ	χρυσαῖ	χρυσᾶ
Γεν.	χρυσῶν	χρυσῶν	χρυσῶν
Δοτ.	χρυσοῖς	χρυσαῖς	χρυσοῖς
Αιτ.	χρυσοῦς	χρυσᾶς	χρυσᾶ
Κλ.	---	---	---

4. Tα δικατάληκτα συνηρημένα επίθετα είναι σύνθετα με δεύτερο συνθετικό τις λέξεις νοῦς, πλοῦς, ῥοῦς, χροῦς (ἄνους, ἄπλους, εὔρους, ἄχρους)·

I. η κατάληξη -οι στην ονομαστική πληθυντικού είναι βραχύχρονη, παρόλο που προέρχεται από συναίρεση: οἱ, αἱ εὖνοι.

II. το -οα της ονομαστικής και της αιτιατικής του πληθυντικού των ουδετέρων μένει ασυναίρετο: τὰ εὔνοα.

III. Στα δικατάληκτα συνηρημένα επίθετα σε -ους όλες οι πτώσεις και των τριών γενών τονίζονται στην παραλήγουσα.

Παράδειγμα κλίσης

β) δικατάληκτα

Ενικός αριθμός
	Αρσ. και θηλ. θ. εὐνοο-	Ουδ. θ. εὐνοο-
Ον.	ὁ, ἡ εὔνους	τὸ εὔνουν
Γεν.	τοῦ, τῆς εὔνου	τοῦ εὔνου
Δοτ.	τῷ, τῇ εὔνῳ	τῷ εὔνῳ
Αιτ.	τὸν, τὴν εὔνουν	τὸ εὔνουν
Κλ.	---	---

Πληθυντικός αριθμός
Ον.	οἱ, αἱ εὖνοι	τὰ εὔνοα
Γεν.	τῶν εὔνων	τῶν εὔνων
Δοτ.	τοῖς, ταῖς εὖνοις	τοῖς εὖνοις
Αιτ.	τοὺς, τὰς εὔνους	τὰ εὔνοα
Κλ.	---	----

 Γ. Αττικόκλιτα

1. Όλα τα αττικόκλιτα είναι δικατάληκτα. Τρικατάληκτο είναι μόνο το επίθετο ὁ πλέως,  ἡ πλέα (κατά την α΄κλιση), τὸ πλέων. Τα σύνθετά του όμως είναι δικατάληκτα: ὁ, ἡ ἔμπλεως, τὸ ἔμπλεων.

2. Στην ονομαστική, αιτιατική και κλητική του πληθυντικού του ουδετέρου, έχουν κατάληξη -α, σύμφωνα με τα ουδέτερα της κοινής β' κλίσης.

Παράδειγμα κλίσης

Ενικός αριθμός
Ον.	ὁ, ἡ ἵλεως	τὸ ἵλεων
Γεν.	τοῦ, τῆς ἵλεω	τοῦ ἵλεω
Δοτ.	τῷ, τῇ ἵλεῳ	τῷ ἵλεῳ
Αιτ.	τὸν, τὴν ἵλεων	τὸ ἵλεων
Κλ.	(ὦ) ἵλεως	(ὦ) ἵλεων

Πληθυντικός αριθμός
Ον.	οἱ, αἱ ἵλεῳ	τὰ ἵλεα
Γεν.	τῶν ἵλεων	τῶν ἵλεων
Δοτ.	τοῖς, ταῖς ἵλεῳς	τοῖς ἵλεῳς
Αιτ.	τοὺς, τὰς ἵλεως	τὰ ἵλεα
Κλ.	(ὦ) ἵλεῳ	τὰ ἵλεα

1. Nα συμπληρώσετε τα κενά, βάζοντας τις λέξεις που βρίσκονται στην παρένθεση στον τύπο που σας ζητείται:

1) Oἱ Θηβαίων ἄνδρες εἰσῆλθον περὶ τὸν πρῶτον………….. ( ὕπνος) ξὺν …………… (ὅπλον, δοτική πληθυντικού) ἐς Πλάταιαν τῆς Βοιωτίας.

2)  Σύνειμι………… ( ἄνθρωπος) σοφοῖς.

3)  Προδότας καλοῦμεν τοὺς τοῖς …………….. ( ἐχθρός) δόντας τήν πόλιν.

4) Τῷ………… ( Δημάρατος)  δῶρον αὕτη ἡ χώρα ἐδόθη ἐκ βασιλέως ἀντὶ τῆς ἐπί τὴν Ἑλλάδα στρατείας.

5) Εἴθε προσδιδοίημεν παντί…………… ( δῶρον) ἔπος ἀγαθόν.

6) Οὗτος ἐκόσμησεν τὸ σκῆπτρον τοῖς πᾶσι…………… (μέταλλον).

7) Καθέζεται ὁ θεὸς ἐν τῷ…………… (θρόνος).

8) ὁ γὰρ τὰ ................ (φοβερός) ἀδικῶν καὶ τὰ...............(ἐπιζήμιος) καὶ τὰ .............. (ἀζήμιος) ἀδικήσειεν ἄν.

9) Δῆμος γὰρ ὁ Πυριλάμπους, τριηραρχῶν εἰς Κύπρον, ἐδεήθη μου προσελθεῖν αὐτῷ, λέγων ὅτι ἔλαβε <μὲν> σύμβολον παρὰ βασιλέως τοῦ μεγάλου φιάλην ...................... (χρυσοῦς).

10) Ἡ τῶν Ἀθηναίων πόλις ........................(ἰσχυρός) ἐστι.

2. Να αναγνωρίσετε τους τύπους των αττικόκλιτων ουσιαστικών και επιθέτων στις παρακάτω προτάσεις:

α) Ἔστιν Ἀντίοχος τῶν παίδων τῶν Ἡρακλέους, γενόμενος ἐκ Μήδας Ἡρακλεῖ τῆς Φύλαντος, καὶ τρίτος Αἴας ὁ Τελαμῶνος, ἐκ δὲ Ἀθηναίων Λεώς.

β) Ἅμα τῇ ἕῳ (= αυγή) οἱ Βοιωτοί παρῆσαν.

γ) Σκότους ἀνάπλεως (= γεμάτα) ἔχει τοὺς ὀφθαλμούς.

δ) Κοινῇ τὰ σώματα διδόντες ἰδίᾳ τὸν ἀγήρων ἔπαινον ἐλάμβανον καὶ τὸν τάφον ἐπισημότατον.

ε) Πολλῶν γὰρ ὑμῖν ἄξιος Τρυγαῖος Ἁθμονεὺς ἐγώ, δεινῶν ἀπαλλάξας πόνων τὸν δημότην καὶ τὸν γεωργικὸν λεών, Ὑπέρβολόν τε παύσας.

στ) Πρὸ τοῦ νεὼ τὸν μὲν Ἀπόλλωνα Λεωχάρης, ὃν δὲ καλοῦσιν Ἀλεξίκακον Κάλαμις ἐποίησε.

 3. Να συμπληρώσετε τα κενά στις παρακάτω προτάσεις με τον σωστό τύπο του αττικόκλιτου επιθέτου ή ουσιαστικού που δίνεται σε παρένθεση:

α) Τότε στρατεύουσιν ἐς Ἄφιδναν οἱ ................. παῖδες. (Τυνδάρεως)

β) Οἱ θεοί, οἷς ἄν ὦσιν …………… , σημαίνουσι. (ἵλεως)

γ) Οἱ Πελοποννήσιοι ἀναγαγόμενοι (= απέπλευσαν) ἅμα ………… ἔπλεον, ἐπὶ τεσσάρων ταξάμενοι τὰς ναῦς. (ἕως)

δ) Τὴν γοῦν Ἀττικὴν ἐκ τοῦ ἐπὶ πλεῖστον διὰ τὸ ……………… ἀστασίαστον οὖσαν ἄνθρωποι ᾤκουν οἱ αὐτοὶ αἰεί. (λεπτόγεως = άγονος)

ε) Πρὸς τὸν πόλεμον μάλιστα βλέπομεν Λυκοῦργόν τε καὶ ………….. τίθεσθαι τὰ νόμιμα. (Μίνως)

στ) Τῶν Συρακοσίων ἐσβάντων ἐς τὰς ναῦς καὶ παραπλεόντων ἀπὸ …………… ἐς τὴν Μεσσήνην, οἱ Ἀθηναῖοι ἑτέραν ναῦν ἀπολλύουσιν. (κάλως = σκοινί, παλαμάρι)