15 Μαρτίου: ἡμέρα Μαρτίου μηνὸς, ἣν Εἰδοὺς Ῥωμαῖοι καλοῦσι

Ειδοί ονομαζόταν από τους Ρωμαίους η 13η του μηνός στους μήνες που είχαν 30 ημέρες και η 15η τους υπόλοιπους μήνες. Η 15η Μαρτίου λοιπόν ήταν στο ρωμαϊκό ημερολόγιο αι Ειδοί του Μαρτίου, Η ημερομηνία αυτή καθιερώθηκε ως δυσοίωνη μετά τη δολοφονία του Καίσαρα στις 15 Μαρτίου το 44 π.Χ.

O θάνατος του Καίσαρα (Carl Theodor von Piloty 1865)

Ο Πλούταρχος (Καίσαρ 63κε) αφηγείται:

ΚΕΙΜΕΝΟ	ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ
[63.3] ἔστι δὲ καὶ ταῦτα πολλῶν ἀκοῦσαι διεξιόντων, ὥς τις αὐτῷ μάντις ἡμέρᾳ Μαρτίου μηνὸς, ἣν Εἰδοὺς Ῥωμαῖοι καλοῦσι, προείποι μέγαν φυλάττεσθαι κίνδυνον ἐλθούσης δὲ τῆς ἡμέρας προϊὼν ὁ Καῖσαρ εἰς τὴν σύγκλητον ἀσπασάμενος προσπαίξειε τῷ μάντει φάμενος ‘αἱ μὲν δὴ Μάρτιαι Εἰδοὶ πάρεισιν’ ὁ δὲ ἡσυχῇ πρὸς αὐτόν εἴποι ‘ναί πάρεισιν, ἀλλ᾽ ’ οὐ παρεληλύθασι.’	Αλλά και τούτα έγιναν, τα οποία πολλοί αναφέρουν πως τ' άκουσαν, ότι δηλαδή ένας µάντης τον προειδοποίησε να φυλάγεται από µεγάλο κίνδυνο την ηµέρα του µηνός Μαρτίου, την οποία οι Ρωµαίοι ονοµάζουν Ειδούς. Κι όταν έφτασε η µέρα, ο Καίσαρ πηγαίνοντας στη σύγκλητο χαιρέτησε τον µάντη και του είπε ειρωνικά: «Ήλθαν οι Ειδοί του Μαρτίου», κι εκείνος του είπε ήσυχα: «Ναι, ήλθαν, αλλά δεν πέρασαν».

Κακώς όμως βιάστηκε ο Καίσαρ να ειρωνευτεί, γιατί τα γεγονότα δικαίωσαν τον μάντη:

ΚΕΙΜΕΝΟ

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ

[66] εἰσιόντος δὲ Καίσαρος ἡ βουλὴ μὲν ὑπεξανέστη θεραπεύουσα, τῶν δὲ περὶ Βροῦτον οἱ μὲν ἐξόπισθεν τὸν δίφρον αὐτοῦ περιέστησαν, οἱ δὲ ἀπήντησαν, ὡς δὴ Τιλλίῳ Κίμβρῳ περὶ ἀδελφοῦ φυγάδος ἐντυχάνοντι συνδεησόμενοι, καὶ συνεδέοντο μέχρι τοῦ δίφρου παρακολουθοῦντες. ὡς δὲ καθίσας διεκρούετο τὰς δεήσεις καὶ προσκειμένων βιαιότερον ἠγανάκτει πρὸς ἕκαστον, ὁ μὲν Τίλλιος τὴν τήβεννον αὐτοῦ ταῖς χερσὶν ἀμφοτέραις συλλαβὼν ἀπὸ τοῦ τραχήλου κατῆγεν ὅπερ ἦν σύνθημα τῆς ἐπιχειρήσεως, πρῶτος δὲ Κάσκας ξίφει παίει παρὰ τὸν αὐχένα πληγὴν οὐ θανατηφόρον οὐδὲ βαθεῖαν, ἀλλ᾽, ὡς εἰκὸς, ἐν ἀρχῇ τολμήματος μεγάλου ταραχθείς, ὥστε καὶ τὸν Καίσαρα μεταστραφέντα τοῦ ἐγχειριδίου λαβέσθαι καὶ κατασχεῖν.  ἅμα δέ πως ἐξεφώνησαν ὁ μὲν πληγεὶς Ῥωμαϊστί ‘μιαρώτατε Κάσκα, τί ποιεῖς;’ ὁ δὲ πλήξας Ἑλληνιστὶ πρὸς τὸν ἀδελφόν ‘ἀδελφέ, βοήθει.’ τοιαύτης δὲ τῆς ἀρχῆς γενομένης τοὺς μὲν οὐδὲν συνειδότας ἔκπληξις εἶχε καὶ φρίκη πρὸς τὰ δρώμενα, μήτε φεύγειν μήτε ἀμύνειν, Ἀλλὰ μηδὲ φωνὴν ἐκβάλλειν τολμῶντας, τῶν δὲ παρεσκευασμένων ἐπὶ τὸν φόνον ἑκάστου γυμνὸν ἀποδείξαντος τὸ ξίφος, ἐν κύκλῳ περιεχόμενος καὶ πρὸς ὅ τι τρέψειε τὴν ὄψιν πληγαῖς ἀπαντῶν καὶ σιδήρῳ φερομένῳ καὶ κατὰ προσώπου καὶ κατ᾽ ὀφθαλμῶν διελαυνόμενος ὥσπερ θηρίον ἐνειλεῖτο ταῖς πάντων χερσίν ἅπαντας γὰρ ἔδει κατάρξασθαι καὶ γεύσασθαι τοῦ φόνου. διὸ καὶ Βροῦτος αὐτῷ πληγὴν ἐνέβαλε μίαν εἰς τὸν βουβῶνα. λέγεται δὲ ὑπό τινων ὡς ἄρα πρὸς τοὺς ἄλλους ἀπομαχόμενος καὶ διαφέρων δεῦρο κἀκεῖ τὸ σῶμα καὶ κεκραγώς, ὅτε Βροῦτον εἶδεν ἐσπασμένον τὸ ξίφος, ἐφειλκύσατο κατὰ τῆς κεφαλῆς τὸ ἱμάτιον καὶ παρῆκεν ἑαυτόν, εἴτε ἀπὸ τύχης εἴθ᾽ ὑπὸ τῶν κτεινόντων ἀπωσθεὶς, πρὸς τὴν βάσιν ἐφ᾽ ἧς ὁ Πομπηΐου βέβηκεν ἀνδριάς. καὶ πολὺ καθῄμαξεν αὐτὴν ὁ φόνος, ὡς δοκεῖν αὐτὸν ἐφεστάναι τῇ τιμωρίᾳ τοῦ πολεμίου Πομπήϊον ὑπὸ πόδας κεκλιμένου καὶ περισπαίροντος ὑπὸ πλήθους τραυμάτων, εἴκοσι γὰρ καὶ τρία λαβεῖν λέγεται καὶ πολλοὶ κατετρώθησαν ὑπ᾽ ἀλλήλων, εἰς ἓν ἀπερειδόμενοι σῶμα πληγὰς τοσαύτας

Και µόλις µπήκε ο Καίσαρ, η βουλή σηκώθηκε για να τον τιµήσει, αλλά από τους ανθρώπους του Βρούτου άλλοι στάθηκαν γύρω από το κάθισµα του, κι άλλοι ήλθαν να τον συναντήσουν, γιατί τάχα ήθελαν να τον παρακαλέσουν µαζί µε τον Τίλλιο Κίµβρο, για τον εξόριστο αδελφό του, και τον παρακαλούσαν ακολουθώντας τον µέχρι το κάθισµα του. Όταν εκείνος, µόλις κάθισε, αρνήθηκε τις παρακλήσεις καιαγανακτούσε µε τον καθένα, γιατί επέµεναν βίαια, ο Τίλλιος πιάνοντας την τήβεννο του Καίσαρα µε τα δυο χέρια, την έβγαλε από τον λαιµό του. Τούτο ακριβώς ήταν το σύνθηµα της επιχείρησης. Πρώτος τον χτύπησε ο Κάσσιος µε ξίφος στον λαιµό, όχι θανατηφόρο ή βαθύ χτύπηµα, επειδή, όπως ήταν φυσικό, ταράχτηκε αρχίζοντας ένα µεγάλο τόλµηµα, και ο Καίσαρ αφού γύρισε, έπιασε και κρατούσε το εγχειρίδιο. Σχεδόν ταυτόχρονα φώναξαν ο χτυπηµένος Ρωµαϊκά: «Βρωµερέ Κάσκα, τι κάνεις;» κι αυτός που τον χτύπησε, Ελληνικά στον αδελφό του: «Αδελφέ, βοήθα». Και έγινε τέτοια ταραχή, ώστε εκείνοι που δεν ήξεραν τίποτα, τρόµαζαν από την έκπληξη και τη φρίκη τους για τα γεγονότα, χωρίς να φεύγουν ούτε να βοηθούν, αλλά ούτε τολµούσαν να φωνάξουν. Εκείνοι όµως που ήταν προετοιµασµένοι για τον φόνο, γύµνωσαν καθένας το ξίφος του, έτσι που κυκλωµένος απ' αυτούς, όπου κι αν έστρεφε το βλέµµα του, συναντούσε χτυπήµατα και σίδερο, που τον διαπερνούσαν στο πρόσωπο και στα µάτια και κυλιόταν σαν θηρίο στα χέρια όλων. Γιατί όλοι έπρεπε να συµµετέχουν και να γευθούν τον φόνο. Γι' αυτό κι ο Βρούτος τον χτύπησε στον βουβώνα. Και λέγεται από κάποιους ότι, καθώς αντιστεκόταν γυρνώντας εδώ και εκεί το σώµα του και φωνάζοντας, µόλις είδε τον Βρούτο, που τράβηξε το ξίφος, σήκωσε το ιµάτιο στο κεφάλι του κι αφέθηκε, σπρωγµένος είτε από τους φονιάδες του είτε από την τύχη, στη βάση, πάνω στην οποία ήταν στηµένο το άγαλµα του Ποµπήιου. Και γέµισε µε πολύ αίµα από τούτο τον φόνο, ώστε φαινόταν σαν να κατηύθυνε ο ίδιος ο Ποµπήιος την τιµωρία του εχθρού του, που είχε γονατίσει στα πόδια του και έτρεµε από το πλήθος των τραυµάτων. Γιατί λέγεται πως είχε είκοσι τρία χτυπήµατα. Και πολλοί τραυµατίστηκαν µεταξύ τους, καθώς έδιναν τόσα πολλά χτυπήµατα σ' ένα σώµα

ο θάνατος του Καίσαρα (Vincenzo Camuccini 1798) 

Οι Ειδοί του Μάρτη και τα γεγονότα του σημάδεψαν την ημερομηνία αυτή άσκησαν μεγάλη επίδραση στους ανθρώπους όλων των εποχών, γι αυτό και στην τέχνη τους. Ιδιαίτερα  στην λογοτεχνία ενέπνευσαν μεγάλους συγγραφείς και σπουδαία έργα, ενδεικτικά:  Σαίξπηρ, Ιούλιος Καίσαρ, τραγωδία, 1559. George Bernard Shaw, Καίσαρ και Κλεοπάτρα, δράμα, 1893. Θόρτον Ουάιλντερ, Ides of March, (Οι Ειδοί του Μαρτίου) μυθιστόρημα, 1948. 

Στην σημαδιακή ημερομηνία και στους συμβολισμούς της αναφέρεται  ο  Κ.Π.Καβάφης με το ποίημα:

Μάρτιαι Ειδοί

Τα μεγαλεία να φοβάσαι, ω ψυχή.

Και τες φιλοδοξίες σου να υπερνικήσεις

αν δεν μπορείς, με δισταγμό και προφυλάξεις

να τες ακολουθείς. Και όσο εμπροστά προβαίνεις,

τόσο εξεταστική, προσεκτική να είσαι.

 Κι όταν θα φθάσεις στην ακμή σου, Καίσαρ πια·

έτσι περιωνύμου ανθρώπου σχήμα όταν λάβεις,

τότε κυρίως πρόσεξε σα βγεις στον δρόμον έξω,

εξουσιαστής περίβλεπτος με συνοδεία,

αν τύχει και πλησιάσει από τον όχλο

κανένας Αρτεμίδωρος, που φέρνει γράμμα,

και λέγει βιαστικά «Διάβασε αμέσως τούτα,

είναι μεγάλα πράγματα που σ' ενδιαφέρουν»,

μη λείψεις να σταθείς· μη λείψεις ν' αναβάλεις

κάθε ομιλίαν ή δουλειά· μη λείψεις τους διαφόρους

που χαιρετούν και προσκυνούν να τους παραμερίσεις

(τους βλέπεις πιο αργά)· ας περιμένει ακόμη

κ' η Σύγκλητος αυτή, κ' ευθύς να τα γνωρίσεις

τα σοβαρά γραφόμενα του Αρτεμιδώρου. 

Η πιο πρόσφατη, απ όσο γνωρίζω, αναφορά γίνεται το 2011 σε μια αμερικανική ταινία με τον Ράιαν Γκόσλινγκ που σκηνοθετεί (και πρωταγωνιστεί) ο Τζωρτζ Κλούνει, το φιλμ «Αι Ειδοί του Μαρτίου» (The Ides of March - 2011). 

αφίσα της ταινίας με την θρυλική προειδοποίηση: «να φοβάσαι τις ειδούς του Μαρτίου»

Η δολοφονία του Ιούλιου Καίσαρα σηματοδότησε το τέλος της δημοκρατίας στην Ρώμη και την απαρχή της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και, από την άποψη αυτή, είναι μία μέρα που- ίσως- άλλαξε την πορεία της Ιστορίας.