Αρχαία κατεύθυνσης: θέματα και απαντήσεις

μόνο για το αδίδακτο, του οποίου η μετάφραση ήταν δύσκολη για μαθητές, καθώς σε πολλά σημεία έπρεπε να μεταφράσουν ελεύθερα.

Διδαγμένο κείμενο

Πλάτωνος Πρωταγόρας (322a-d)

Ἐπειδὴ δὲ ὁ ἄνθρωπος θείας μετέσχε μοίρας, πρῶτον μὲν διὰ τὴν τοῦ θεοῦ συγγένειαν ζῴων μόνον θεοὺς ἐνόμισεν, καὶ ἐπεχείρει βωμούς τε ἱδρύεσθαι καὶ ἀγάλματα θεῶν· ἔπειτα φωνὴν καὶ ὀνόματα ταχὺ διηρθρώσατο τῇ τέχνῃ, καὶ οἰκήσεις καὶ ἐσθῆτας καὶ ὑποδέσεις καὶ στρωμνὰς καὶ τὰς ἐκ γῆς τροφὰς ηὕρετο. Οὕτω δὴ παρεσκευασμένοι κατ’ ἀρχὰς ἄνθρωποι ᾤκουν σποράδην, πόλεις δὲ οὐκ ἦσαν· ἀπώλλυντο οὖν ὑπὸ τῶν θηρίων διὰ τὸ πανταχῇ αὐτῶν ἀσθενέστεροι εἶναι, καὶ ἡ δημιουργικὴ τέχνη αὐτοῖς πρὸς μὲν τροφὴν ἱκανὴ βοηθὸς ἦν, πρὸς δὲ τὸν τῶν θηρίων πόλεμον ἐνδεής —πολιτικὴν γὰρ τέχνην οὔπω εἶχον, ἧς μέρος πολεμική— ἐζήτουν δὴ ἁθροίζεσθαι καὶ σῴζεσθαι κτίζοντες πόλεις· ὅτ’ οὖν ἁθροισθεῖεν, ἠδίκουν ἀλλήλους ἅτε οὐκ ἔχοντες τὴν πολιτικὴν τέχνην, ὥστε πάλιν σκεδαννύμενοι διεφθείροντο. Ζεὺς οὖν δείσας περὶ τῷ γένει ἡμῶν μὴ ἀπόλοιτο πᾶν, Ἑρμῆν πέμπει ἄγοντα εἰς ἀνθρώπους αἰδῶ τε καὶ δίκην, ἵν’ εἶεν πόλεων κόσμοι τε καὶ δεσμοὶ φιλίας συναγωγοί. Ἐρωτᾷ οὖν Ἑρμῆς Δία τίνα οὖν τρόπον δοίη δίκην καὶ αἰδῶ ἀνθρώποις· «Πότερον ὡς αἱ τέχναι νενέμηνται, οὕτω καὶ ταύτας νείμω; Νενέμηνται δὲ ὧδε· εἷς ἔχων ἰατρικὴν πολλοῖς ἱκανὸς ἰδιώταις, καὶ οἱ ἄλλοι δημιουργοί· καὶ δίκην δὴ καὶ αἰδῶ οὕτω θῶ ἐν τοῖς ἀνθρώποις, ἢ ἐπὶ πάντας νείμω»; «Ἐπὶ πάντας», ἔφη ὁ Ζεύς, «καὶ πάντες μετεχόντων· οὐ γὰρ ἂν γένοιντο πόλεις, εἰ ὀλίγοι αὐτῶν μετέχοιεν ὥσπερ ἄλλων τεχνῶν· καὶ νόμον γε θὲς παρ’ ἐμοῦ τὸν μὴ δυνάμενον αἰδοῦς καὶ δίκης μετέχειν κτείνειν ὡς νόσον πόλεως».

Α1. Από το παραπάνω κείμενο να γράψετε στο τετράδιό σας τη μετάφραση του αποσπάσματος: «Οὕτω δὴ παρεσκευασμένοι. . .φιλίας συναγωγοί». Μονάδες 10

Β1.«Ὁ ἄνθρωπος θείας μετέσχε μοίρας»: Να ερμηνεύσετε τη  φράση. Μονάδες 10

Β2. «Οὕτω δὴ παρεσκευασμένοι . . . μετεχόντων»: Από ποιες φάσεις διέρχεται η προσπάθεια των ανθρώπων να δημιουργήσουν πολιτικά οργανωμένες κοινωνίες, σύμφωνα με το απόσπασμα; Μονάδες 10

Β3. Με βάση το απόσπασμα «οὐ γὰρ ἂν γένοιντο . . . ὡς νόσον πόλεως» του πρωτότυπου κειμένου και το μεταφρασμένο απόσπασμα που ακολουθεί, να δικαιολογήσετε την επιβολή της θανατικής ποινής σε όσους δεν μετέχουν στην πολιτική αρετή , παρόλο που ο Δίας την είχε δωρίσει σε όλους.  Μονάδες 10

Πλάτωνος Πρωταγόρας (326e)

Ότι το πράγμα αυτό¹ το θεωρούν διδακτό και στο ιδιωτικό και στο δημόσιο επίπεδο, το αποδείξαμε ήδη. Ενώ όμως είναι το πράγμα αυτό διδακτό, αφού είναι κάτι που μπορεί να φροντίσει και να καλλιεργήσει κανείς, αυτοί διδάσκουν στους γιους τους τα άλλα, των οποίων η άγνοια δεν πρόκειται να επιφέρει ως ποινή τον θάνατο, αυτό όμως, την αρετή, που εάν τα αγόρια δεν τη μάθουν και δεν τη φροντίσουν, μπορεί να υποστούν ως ποινή και τον θάνατο και την εξορία και τη δήμευση της περιουσίας εκτός από τη θανάτωση και, με μια λέξη, τη συνολική καταστροφή του οἴκου τους, αυτή δεν τη διδάσκουν και δεν τη φροντίζουν με κάθε δυνατή επιμέλεια!

1 την αρετή

Β4. Να γράψετε στο τετράδιό σας, δίπλα στο γράμμα που αντιστοιχεί σε καθεμιά από τις παρακάτω θέσεις, τη λέξη Σωστό, αν είναι σωστή, ή τη λέξη Λάθος, αν είναι λανθασμένη:

α.Η δίκη και καταδίκη του Σωκράτη ήταν πολιτική δίωξη.

β. Ο Πλάτων με τα ταξίδια του στη Σικελία κατάφερε να εφαρμόσει το πολιτικό του όραμα.

γ. Ο Πλάτων ανέλαβε πολιτικά αξιώματα στην Αθήνα.

δ. Οι λογοτεχνικές ικανότητες του Πλάτωνα αποτυπώνονται στον «Πρωταγόρα».

ε. Στον διάλογο «Πρωταγόρας» ο Σωκράτης και ο Πρωταγόρας συμφώνησαν ότι η αρετή είναι διδακτή.

Μονάδες 10

Β5. Να βρείτε στο παραπάνω διδαγμένο κείμενο μία ετυμολογικά συγγενή λέξη, απλή ή σύνθετη, για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις της αρχαίας ελληνικής:

λοχαγός, ἀγαλλίασις, θρέψις, βαθμίς, ἄφιξις, ὀχυρός, διάδημα, νεογνός, ὀλέθριος, δεισιδαίμων.

Μονάδες 10

Γ. Αδίδακτο κείμενο

Θουκυδίδου Ἱστορίαι Α. 15. 1-2 (εκδ. Teubner)

Τά μὲν οὖν ναυτικὰ τῶν Ἑλλήνων τοιαῦτα ἦν, τά τε παλαιὰ καὶ τὰ ὕστερον γενόμενα. ἰσχὺν δὲ περιεποιήσαντο ὅμως οὐκ ἐλαχίστην οἱ προσσχόντες αὐτοῖς χρημάτων τε προσόδῳ καὶ ἄλλων ἀρχῇ· ἐπιπλέοντες γὰρ τὰς νήσους κατεστρέφοντο, καὶ μάλιστα ὅσοι μὴ διαρκῆ εἶχον χώραν.  κατὰ γῆν δὲ πόλεμος, ὅθεν τισὶ καὶ δύναμις παρεγένετο, οὐδεὶς ξυνέστη· πάντες δὲ ἦσαν, ὅσοι καὶ ἐγένοντο, πρὸς ὁμόρους τοὺς σφετέρους ἑκάστοις, καὶ ἐκδήμους στρατείας πολὺ ἀπὸ τῆς ἑαυτῶν ἐπ’ ἄλλων καταστροφῇ οὐκ ἐξῇσαν οἱ Ἕλληνες. οὐ γὰρ ξυνειστήκεσαν πρὸς τὰς μεγίστας πόλεις ὑπήκοοι, οὐδ’ αὖ αὐτοὶ ἀπὸ τῆς ἴσης κοινὰς στρατείας ἐποιοῦντο […].

ἐξῇσαν στρατείας= έκαναν εκστρατείες

Γ1. Να γράψετε στο τετράδιό σας τη μετάφραση του κειμένου. Μονάδες 20

Μετάφραση Α. 15. Τέτοια λοιπόν υπήρξαν τα ναυτικά των Ελλήνων, και τα παλιά και αυτά που δημιουργήθηκαν  αργότερα. Ωστόσο, όσοι έστρεψαν την προσοχή τους σε αυτά απέκτησαν πολύ μεγάλη δύναμη, και από την είσπραξη χρημάτων και από την κυριαρχία τους πάνω σε άλλους. Γιατί, πλέοντας εναντίον των νησιών, κυρίως όσοι δεν είχαν επαρκή γη (ενν. για τη διατροφή τους), τα υπέτασσαν. Στη στεριά όμως δεν έγινε κανένας πόλεμος, από τον οποίο να προκύψει για ορισμένους δύναμη. Αντίθετα, όσοι έγιναν ήταν όλοι (πόλεμοι) του καθενός με τους γείτονές του, ενώ εκστρατείες εκτός της χώρας τους και μακριά από αυτήν με σκοπό την κατάκτηση άλλων δεν έκαναν οι Έλληνες. Γιατί ούτε συντάσσονταν με τις ισχυρότερες πόλεις ως υπήκοοί τους, ούτε, πάλι έκαναν οι ίδιοι εκστρατείες από κοινού ως ίσοι.

Γ2. Να γράψετε τους ζητούμενους τύπους για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου: Μονάδες 10

ἦν : το τρίτο ενικό πρόσωπο οριστικής μέλλοντα/ ἔσται

ἐλαχίστην : τη δοτ. πληθ. του συγκριτικού βαθμού στο ίδιο γένος/ταῖς ἐλάττοσι(ν)

προσσχόντες : το πρώτο πληθ. Υποτ. / πρόσσχωμεν

ἐπιπλέοντες : το δεύτερο πληθ. προστακτικής /ἐπιπλεῖτε

κατεστρέφοντο: το τρίτο ενικό προστ. παρακειμένου στην ίδια φωνή/ἐστράφθω

μάλιστα : τον θετικό βαθμό/ μάλα

διαρκῆ : την κλητική ενικού του αρσενικού γένους/ ὦ διαρκές

ἐκδήμους : τη δοτική πληθυντικού του θηλυκού γένους/ ταῖς ἐκδήμοις

οὐδείς : τη γενική ενικού του θηλυκού γένους/ οὐδεμιᾶς

ἐξῇσαν : το απαρέμφατο του αορίστου β΄./ἐξελθεῖν

Γ3.α. Να γίνει πλήρης συντακτική αναγνώριση των παρακάτω τύπων: μονάδες 5

τὰ ναυτικά =υποκείμενο του ρ. ἦν, αττική σύνταξη,

αὐτοῖς =αντικείμενο του προσσχόντες,

ἄλλων =γενική αντικειμενική στο ἀρχῇ,

ἐπὶ καταστροφῇ =εμπρόθετος προσδιορισμός του σκοπού στο κίνησης σημαντικό  ρήμα οὐκ ἐξῇσαν,

ὑπήκοοι =επιρρηματικό κατηγορούμενο του τρόπου στο εννοούμενο υποκείμενο οἱ Ἕλληνες.

Γ3.β. «ἰσχὺν δὲ περιεποιήσαντο ὅμως οὐκ ἐλαχίστην οἱ προσσχόντες αὐτοῖς»: Να μεταφέρετε την παραπάνω πρόταση στον πλάγιο λόγο με όλους τους δυνατούς τρόπους, με εξάρτηση από τη φράση: «Ἅπαντες γιγνώσκουσι». μονάδες 5

Μονάδες 10

1. (ειδική πρόταση): Ἅπαντες γιγνώσκουσι ὅτι ἰσχὺν περιεποιήσαντο οὐκ ἐλαχίστην οἱ προσσχόντες αὐτοῖς

2.  (ειδικό απαρέμφατο): Ἅπαντες γιγνώσκουσιν ἰσχὺν περιποιήσασθαι οὐκ έλαχίστην τοὺς προσσχόντας αὐτοῖς

3. (κατηγορηματική μετοχή): Ἅπαντες γιγνώσκουσιν ἰσχύν περιποιησαμένους οὐκ ἐλαχίστην τοὺς προσσχόντας αὐτοῖς.