Η αλληγορία του σπηλαίου-θεωρία των Ιδεών

Η κατανόηση της αλληγορίας του σπηλαίου προϋποθέτει την εξοικείωση με την θεωρία των Ιδεών. 

Η κατανόηση, ωστόσο, μιας φιλοσοφικής θεωρίας φαντάζει επίπονη διαδικασία και ίσως μάταιος κόπος, αν κρίνει κανείς από το ποσοστό των μαθητών που επιλέγουν την παπαγαλία ως πιο ανώδυνη και -άρα- ευκολότερη λύση. Προκειμένου να γίνει η προσπάθεια της εξοικείωσης με την θεωρία των Ιδεών του Πλάτωνα λιγότερο δυσάρεστη και αποτρεπτική, διάλεξα ένα απόσπασμα από κείμενο των Β. Κάλφα και Γ. Ζωγραφίδη (τα πλήρη στοιχεία της πηγής στο τέλος του αποσπάσματος), γιατί με τα απλά και διαφωτιστικά του παραδείγματα αποδεικνύει ότι η φιλοσοφική σκέψη ούτε δυσνόητη ούτε άσχετη με την καθημερινή μας πραγματικότητα είναι.  

   

"[...] Οι Ιδέες του Πλάτωνα θυμίζουν το Ον του Παρμενίδη. Όπως το παρμενίδειο Ον, έτσι και οι Ιδέ-ες έχουν αυθεντική ύπαρξη, συλλαμβάνονται με τη νόηση, είναι αιώνιες, αγέννητες και άφθαρτες, ακίνητες και αμετάβλητες. Η διαφορά είναι ότι οι πλατωνικές Ιδέες είναι πολλές και διαφορετικές. Όλες οι ηθικές αξίες αποτελούν Ιδέες: η αρετή, η δικαιοσύνη, η ανδρεία, η σωφρο-σύνη, η ευσέβεια και όλες οι άλλες αντίστοιχες. Ιδέες είναι ακόμη οι μαθηματικές έννοιες και οντότητες: η ισότητα, η ενότητα, η πολλαπλότητα, ο αριθμός, το σημείο, η γραμμή, το γεωμετρικό σχήμα, το στερεό. Και τα φυσικά είδη είναι Ιδέες: το ζώο, το φυτό, ο άνθρωπος, το νερό, η φωτιά, ο χρυσός κτλ. Επομένως, πλατωνικές Ιδέες υπάρχουν πάρα πολλές. Θα έλεγε κανείς ότι είναι τόσες όσα και τα αφηρημένα ου-σιαστικά της γλώσσας, όσα τα κατηγορήματα της γραμματικής: «Συνήθως δεχόμαστε ότι υπάρχει μια καθορισμένη Ιδέα για κάθε ομάδα επιμέρους πραγμάτων με το ίδιο όνομα». Πλάτων, Πολιτεία 596a).

Δείτε μια στοιχειώδη πρόταση της γλώσσας, που περιέχει ένα υποκείμενο και ένα κατηγόρημα: «ο Σωκράτης είναι δίκαιος» ή «ο Σωκράτης διδάσκει» ή «το τραπέζι της κουζίνας μας είναι τετράγωνο». Σε όλες αυτές τις προτάσεις σε έναν συγκεκριμένο άνθρωπο ή ένα πράγμα αποδίδεται μια ιδιότητα - η δικαιοσύνη, η διδασκαλία, το τετράγωνο σχήμα. Σε αντίθεση με το υποκείμενο που είναι κάτι το ατομικό, το κατηγόρημα είναι κοινό, γενικό: και άλλοι άνθρωποι είναι δίκαιοι ή διδάσκουν, πολλά ακόμη αντικείμενα έχουν τετράγωνο σχήμα. Ο Πλάτων λοιπόν ισχυρίζεται ότι το κατηγόρημα (η ιδιότητα) παραπέμπει σε μια αυθύπαρκτη Ιδέα, οπότε αυτό που δηλώνουν οι απλές αυτές προτάσεις είναι η σχέση ενός αισθητού όντος με μια Ιδέα - την Ιδέα της δικαιοσύνης, της διδασκαλίας, του τετραγώνου. Στη γλώσσα του Πλάτωνα, για να είναι ο Σωκράτης δίκαιος πρέπει να «μετέχει» στην Ιδέα της δικαιοσύνης. Οι πράξεις του δηλαδή πρέπει να έχουν κοινότητα με το απόλυτο ιδεώδες, που εκφράζει η Ιδέα της δικαιοσύνης.

Όταν κάποιος μου λέει ότι η ωραιότητα ενός πράγματος οφείλεται στο ζωηρό του χρώμα ή στο σχήμα του ή σε κάτι παρόμοιο, αφήνω κατά μέρος τέτοιου είδους εξηγήσεις γιατί όλες με μπερδεύουν και κρατώ για τον εαυτό μου μόνο αυτή την απλή, άτεχνη και ίσως αφελή εξήγηση: τίποτα άλλο δεν κάνει αυτό το πράγμα ωραίο παρά μόνο η παρουσία ή η συμμετοχή της Ιδέας του ωραίου. Αυτή μου φαίνεται ότι είναι η ασφαλέστερη απάντηση που μπορώ να δώσω και στον εαυτό μου και στους άλλους. Και νομίζω ότι αν στηριχτώ σ᾽ αυτήν δεν διακινδυνεύω ποτέ να πέσω, αλλά, όποτε τίθεται η ερώτηση, για μένα είναι αρκετή η απάντηση ότι τα ωραία είναι ωραία διά μέσου της Ιδέας του ωραίου. Πλάτων, Φαίδων 100c-d

Άρα ο κόσμος μας είναι διχασμένος. Από τη μια μεριά, υπάρχει η ασαφής και χαοτική πραγματικότητα της καθημερινής μας εμπειρίας, με την οποία είναι εξοικειωμένοι όλοι οι άνθρωποι. Και από την άλλη, υπάρχει το σταθερό σύμπαν των αιώνιων Ιδεών, την ύπαρξη του οποίου ελάχιστοι υποψιάζονται. Ο ένας είναι ο κόσμος της αίσθησης και της ανθρώπινης γνώμης (της «δόξας»), και ο άλλος ο κόσμος της νόησης και της αλήθειας. Η μετάβαση από τον έναν κόσμο στον άλλο είναι ο δρόμος της φιλοσοφίας, ένας δρόμος που απαιτεί σκληρή προσπάθεια και κατάλληλη εκπαίδευση. Σε μια υποβλητική μεταφορά ο Πλάτων παρομοιάζει τους ανθρώπους με αλυσοδεμένους δεσμώτες οι οποίοι έχουν γεννηθεί και μεγαλώσει σε ένα υπόγειο σπήλαιο και θεωρούν ότι η πραγματικότητα ταυτίζεται με τις αμυδρές σκιές που βλέπουν να κινούνται στα τοιχώματα του σπηλαίου. Ορισμένοι από τους δεσμώτες έχουν την τύχη να τους ελευθερώσει κάποιος και να τους πείσει με πολύ κόπο να στραφούν προς την έξοδο του σπηλαίου ανεβαίνοντας ένα μακρύ και δύσβατο μονοπάτι. Μόνο όταν βγουν από το σπήλαιο και εξοικειωθούν με το εκτυφλωτικό φως του ήλιου, θα αντιληφθούν την πλάνη μέσα στην οποία έζησαν όλη την προηγούμενη ζωή τους. Η φιλοσοφική ζωή είναι αφιερωμένη στη νόηση και στις Ιδέες."

(οι επισημάνσεις με έντονα γράμματα δικές μου. Ολόκληρο το κείμενο στην διεύθυνση:

 http://www.greek-language.gr/Resources/ancient_greek/history/filosofia/page_046.html

Τρεις μικρές ασκησούλες: 
1. να γράψετε πέντε προτάσεις με τον τρόπο της δεύτερης παραγράφου του κειμένου. Σε καθεμιά από αυτές, αφού χαρακτηρίσετε τους όρους (υποκείμενο-κατηγόρημα), 

α) να καταγράψετε την ιδιότητα που αποδίδεται στο υποκείμενο 

β) να κατονομάστε την πλατωνική Ιδέα στην οποία παραπέμπει η ιδιότητα αυτή. 

γ) να διακρίνετε στα παραδείγματά σας τους δύο κόσμους που περιγράφονται στην τελευταία παράγραφο του κειμένου, να ξεχωρίσετε δηλαδή τον αισθητό κόσμο της εμπειρίας από τον υπεραισθητό κόσμο της νόησης. 

κάντε κλικ στην εικόνα

Πηγή: http://slideplayer.gr/slide/2315020/

Ιδού και ένα ενδεικτικό παράδειγμα:  Δαρεῖος ἀσθενεῖ: Υποκείμενο =>Δαρεῖος,  κατηγόρημα=>  ἀσθενεῖ

Ή με την εναλλακτική διατύπωση

Δαρεῖος ἐστὶ ἀσθενής:  Υποκείμενο =>Δαρεῖος,  κατηγόρημα (περιφραστικό)=> ἀσθενής ἐστὶ

Και στα δύο παραδείγματα αποδίδεται στον Δαρείο η ιδιότητα του ασθενούς.

Η ασθένεια είναι, κατά τον Πλάτωνα, η Ιδέα. Ο Δαρείος χαρακτηρίζεται ασθενής γιατί μετέχει στην Ιδέα της ασθένειας.

Ο Δαρείος ανήκει στην «πραγματικότητα της καθημερινής μας εμπειρίας», ενώ η ασθένεια στον «κόσμο της νόησης»

2. Σας βοήθησε αυτή η διαδικασία να κατανοήσετε καλύτερα την αλληγορία του σπηλαίου και των δύο κόσμων που παρουσιάζονται σε αυτήν;

Και τώρα το βίντεο. Παρακολουθήστε το κάνοντας κλίκ στην διεύθυνση της περσινής μας ανάρτησης. (προσοχή όμως,ακολουθεί και μια τρίτη, εξίσου σημαντική ερώτηση, οπότε μετά το βίντεο, πρέπει να ξαναγυρίσετε εδώ:)
http://anastasiadeligiannidou.blogspot.gr/search/label/%CE%B7%20%CE%B1%CE%BB%CE%BB%CE%B7%CE%B3%CE%BF%CF%81%CE%AF%CE%B1%20%CF%84%CE%BF%CF%85%20%CF%83%CF%80%CE%B7%CE%BB%CE%B1%CE%AF%CE%BF%CF%85

3. Σε μια παράγραφο να αξιολογήσετε την μέθοδο που χρησιμοποιήσαμε σε αυτή την ενότητα.